Asertywność – jak się jej nauczyć?

Czym jest asertywność?

Asertywność bardzo często współwystępuje z ludzkimi kompetencjami radzenia sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi. Ma wpływ m.in. na indywidualny oraz i zadowolenie z samego siebie. Na obecną chwilę istnieje wiele definicji asertywności, ale każda z nich akcentuje niejako inny aspekt asertywności. Niektórzy wskazują, że asertywność to swego rodzaju kompetencja społeczna, dzięki której możemy skutecznie funkcjonować w społeczeństwie i łatwo adaptować się do wymagań, jakie stawia nam kultura i dane społeczeństwo, w którym żyjemy. To także wytrwałe dążenie do realizacji postawionych sobie celów. Inni definiują asertywność jako jedną ze składowych inteligencji emocjonalnej. Jeszcze inni teoretycy traktują ją jako składnik definiujący jakość komunikacji międzyludzkiej. Nie ulega wątpliwości, że każde z wyżej opisanych podejść w rozumieniu asertywności jest prawdziwe.

Istotne jest, że na przestrzeni lat postrzeganie asertywności ulegało zmianom. Asertywność mylono np. z agresywnością, bowiem przez długi czas oczekiwano od ludzi zachowań takich, jak skromność czy posłuszeństwo wobec autorytetu. A asertywność oznacza, że dana osoba jest stanowcza, walczy o siebie, nie boi się wyrażać własnego zdania – nawet, jeśli ma do czynienia z autorytetem. Szczególnie rażące przez wiele lat wydawały się zachowania asertywne kobiet – te nie mieściły się w ówczesnym modelu kobiecości, czyli kobiety uległej i podporządkowanej mężczyźnie. Zachowania asertywne identyfikowano wówczas jako agresję.

Rozumienie asertywności stopniowo zmieniały podejścia psychologiczne. Za inicjatora asertywności oraz treningów asertywności uznaje się Anrewa Saltera – w 1949 roku wydał on pierwszą publikację na ten temat. Jego zdaniem asertywność jest uwarunkowaną biologicznie cechą osobowości, polegającą na umiejętności wyrażania swoich emocji – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Inny psycholog – Raymond Cattell – sądził natomiast, że asertywność wiąże się z typem temperamentu o nazwie „parmia” - wyraża się on w aktywności i śmiałości. Jego zdaniem w miarę dojrzewania stajemy się coraz bardziej asertywni, co pobudza otoczenie, w którym się znajdujemy.

Wielu psychologów twierdziło ponadto, że asertywność to nie cecha, a zdolność wyrażania się, mówienia „nie”, wyrażania własnej opinii w sytuacji braku akceptacji otoczenia, a także zdolność do samopotwierdzania. Według tych podejść asertywność częściowo jest cechą wrodzoną, a częściowo umiejętnością nabytą.

Podsumowując wszystkie ujęcia psychologiczne, asertywność jest funkcją osobowości, ale nie musi wynikać jedynie z natury, a jako umiejętność nabyta w toku rozwoju społeczno-komunikacyjnego. Idąc tym tropem, psychologowie opracowali pewien zespół cech funkcjonalnych, jakimi odznacza się asertywność. To m.in.

• właściwości temperamentalne – aktywne nastawianie,

• silne poczucie tożsamości,

• samoorientacja,

• samoświadomość,

• swoboda,

• samoakceptacja,

• ekspresja własnego „Ja”,

• kompetencje komunikacyjne.

Osoba asertywna czerpie poczucie bezpieczeństwa oraz siłę z tego, że szanuje samego siebie, dba o dobre samopoczucie. Osoba asertywna nie martwi się opinią innych, ale szanuje drugiego człowieka. Postępuje zgodnie ze swoimi przekonaniami i dąży do indywidualnych celów, jednocześnie dając innym prawo do własnych przekonań.

Asertywność to umiejętność przeciwstawiania się

Podczas relacji międzyludzkich (w komunikacji międzyludzkiej, czyli podczas rozmów czy dyskusji), człowiek może zareagować w jeden z poniższych sposobów:

• reakcja agresywna – naruszenie granic drugiej osoby takimi zabiegami, jak atak, agresję słowną lub przemoc fizyczną, szantaż emocjonalny, złość i gniew, etykietowanie, krzyki, poniżanie, narzucanie własnego zdania,

• reakcja uległa – wycofywanie się, konformizm, podporządkowanie zdaniu innych (także wbrew własnym przekonaniom),

• reakcja asertywna – uwzględnia zarówno zdanie własne, jak i rozmówcy, polega na dążeniu do wypracowania wspólnego rozwiązania nieraniącego żadnego z rozmówców.

Większość opracowań wskazuje, że asertywność jest odwrotnością dwóch skrajnych zachowań, jakimi są: agresja i uległość. Postawę asertywną można pogłębiać z pomocą psychoterapeuty lub psychologa. Dostępne są również różnego rodzaju kursy i treningi, które dedykowane są rozwijaniu asertywności.

Jak nauczyć się asertywności?

Asertywność, jak czytamy w wielu opracowaniach, jest umiejętnością, której można się wyuczyć. Jak zatem nauczyć się tej zdolności? Psychologowie kładą nacisk na trenowanie przede wszystkim niżej wymienionych zachowań:

• wyrażaj bezpośrednio emocje negatywne i pozytywne,

• wymagaj szanowania własnych praw, bez naruszania praw innych osób,

• mów odważnie o swoich przekonaniach i opiniach, nawet jeśli nie ma akceptacji dla nich w otoczeniu (narażasz się na krytykę),

• nie wyrażaj zgody na zachowania poniżające i agresywne,

• odmawiaj spełniania niestosowanych żądań,

• przyjmuj zarówno konstruktywną krytykę, jak i komplementy,

• stawiaj sobie realistyczne do osiągnięcia cele,

• zwracaj się o pomoc do innych ludzi, gdy tego potrzebujesz,

• uważnie słuchaj swojego rozmówcy i nie lekceważ jego uczuć,

• nie bój się mówić: nie, tak, nie wiem, nie rozumiem, nie umiem,

• dbaj racjonalnie o swoje interesy,

• nie poddawaj się manipulacji ani emocjonalnym naciskom,

• szanuj godność innych podczas pokonywania przeszkód, które mogą stać na drodze do osiągnięcia postawionego sobie celu,

• nie usprawiedliwiaj się, ale też siebie nie wiń,

• nie bój się negatywnej opinii innych i odrzucenia,

• uświadamiaj sobie własne zalety i wady,

• bądź człowiekiem wrażliwym, empatycznym i szczerym,

• dbaj o wysoką samoocenę, ale adekwatną do rzeczywistości,

• dbaj o to, aby samoocena była niezależna od akceptacji lub jej braku ze strony otoczenia.

Szczególnie trudna może być umiejętność przyjmowania krytyki i innych opinii. Jednak jeśli odpowiednio wypracujemy solidne podstawy do bycia asertywnym, a więc zadbamy o mocne poczucie własnej wartości oraz uświadomimy sobie swoje wady i zalety, przyjmowanie krytyki negatywna opinia innych nie będzie wpływała na fundament, czyli na samoocenę. Osoba asertywna czuje się swobodnie, buduje relacje bezpośrednio, nie kieruje nią lęk, jest świadoma mocnych i słabych stron – jej poczucie wartości jest dzięki temu niezależne od chwilowych potknięć czy sukcesów. Osoba asertywna pozwala sobie ponadto na popełnianie błędów i wyciąga z nich dalsze wnioski, czym buduje jeszcze silniejszą osobowość.

Jak być bardziej asertywnym w pracy?

Asertywność w aktywności zawodowej jest niezwykle ważna. Jeśli nie jesteś asertywny/a, inni zwykle zawalają Cię obowiązkami. Jeśli natomiast zachowujesz się asertywnie, potrafisz bronić swojego zdania i wyrażać swoje opinie w kulturalny, nie urażający uczuć innych sposób. Asertywność w pracy wymaga od nas przede wszystkim:

• jasnego określania swojej pozycji,

• wymagania szacunku wobec siebie,

• nie ulegania manipulacji i naciskom emocjonalnym,

• umiejętności przyznania się do błędu i przeproszenia,

• umiejętności przyjmowania konstruktywnej krytyki i komplementów,

• braku zgody na poniżanie i agresję,

• mówienia odważnie o swoich przekonaniach,

• dbania o własne interesy (np. nie należy bać się poproszenia o podwyżkę, jeśli sądzimy, że na nią zasługujemy – np. gdy mamy większy zakres obowiązków lub uzyskujemy sukcesy).

Przeczytaj także: Asertywność – przydatne techniki w relacjach z innymi

Brak asertywności w pracy może sprawić, że pracodawca przestanie nas szanować i będzie zarzucać masą obowiązków, nie dając nam z tego żadnych korzyści. Jeśli masz problemy z asertywnością w pracy, warto udać się do psychologa lub zapisać na trening asertywności.