Asertywność – czym jest i jak ją rozwijać? Definicja, ćwiczenia, techniki

Asertywność – czym jest? Definicja

Asertywność oznacza z definicji umiejętność odmawiania lub szczerego mówienia prawdy, bez względu na to, jakie będą konsekwencje. Z łac. słowo „asertywność” oznacza „twierdzenie”. W języku angielskim natomiast, słowo „asertywność” oznacza pewność siebie i stanowczość. To postawa, dla której charakterystyczne jest wyrażanie własnej opinii oraz żądanie szanowania własnych praw. Osoba asertywna ma takie samo podejście do innych osób. Jak jeszcze definiowana jest asertywność?

• Asertywność jest umiejętność szanowania własnych potrzeb, oczekiwań i możliwości.
• Asertywność to samoświadomość (świadomość emocji i opinii).
• Asertywność to umiejętność panowania nad swoimi emocjami.
• Asertywność oznacza nawiązywanie satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi.
• Asertywność to umiejętność odmawiania.
• Asertywność to umiejętność konstruktywnego krytykowania lub chwalenia.
• Asertywność to umiejętność przyjmowania krytyki oraz komplementów.
• Asertywność to zdolność okazywania zarówno pozytywnych, jak i negatywnych uczuć.
• Asertywność to szanowanie własnego zdania i zdania drugiego człowieka.
• Asertywność to akceptacja zmiany przekonań i podejmowania błędów.

W psychologii asertywność ma niejako dwa bieguny: z jednej strony występuje poszanowanie praw i opinii innych osób, a z drugiej – poszanowanie własnych praw i opinii.

Asertywność – prawa wg Herberta Fensterheima

1. Masz prawo do wyrażania swoich potrzeb, opinii i uczuć oraz wyrażania siebie tak długo, dopóki nie zaczynasz ranić innych ludzi.
2. Masz prawo wyrażania siebie nawet wtedy, gdy takie zachowanie kogoś rani, o ile masz dobre intencje.
3. Masz prawo do wyrażania własnych życzeń tak długo, aż uznajesz, że inni mają prawo odmówić.
4. Jeżeli kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna, masz prawo przedyskutowania tego z drugą stroną.
5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw.

Asertywne zachowanie – czyli jakie?

Właściwe myślenie o asertywności to podstawa rozwijania w sobie tej cechy i szanowania jej u innych osób. Asertywne zachowanie umożliwia wyrażanie własnych uczuć i opinii, oznacza szanowanie praw innych osób, jest uczciwe, bezpośrednie i stanowcze, stawia dwie osoby na równym poziomie i pozwala każdej z nich osiągnąć korzyści, jest werbalne i niewerbalne, jest adekwatne do osoby i sytuacji (nie jest uniwersalne), jest zachowanie odpowiedzialnym społecznie oraz nie jest wrodzone, a wyuczone przez lata.

Czym asertywność nie jest?

Człowiek od urodzenia do ok. szóstego miesiąca życia przejawia głównie dwa rodzaje zachowań: bierne (zależne) oraz agresywne (roszczeniowe). Dzięki tym zachowaniom może rozwijać swoją niezależność i budować indywidualność. Z tego względu zachowania bierne lub agresywne często w życiu dorosłym traktowane są jako naturalne i w obliczu różnych wyborów stają się najłatwiejszym rozwiązaniem. Jak się okazuje, ani zachowanie bierne, ani agresywne, nie mieści się w ramach asertywności. Człowiek asertywny nie jest bierny czy agresywny, nie manipuluje innymi ludźmi. Aby stać się asertywnym, konieczne jest wyjście poza te dwa schematy działania, które przyswoiliśmy jako niemowlęta, pogłębiając swoją samoświadomość i poznając swoje prawdziwe „ja”. Konieczne jest też wzięcie odpowiedzialności za własne słowa oraz zachowanie. Regularny trening i dbałość o rozwijanie asertywności sprawi, że będziemy mogli się jej wyuczyć i stanie się ona tak samo naturalna, jak dwie formy zachowań (bierność i agresja), które były z nami od narodzin. A najlepszym sposobem nauki zachowania asertywnego jest pokazywanie własnym przykładem, jak traktować drugą stronę z szacunkiem, nie naruszając jednocześnie ani swoich, ani jej dóbr osobistych.

Asertywność w obliczu konfliktu…

Bycie asertywnym zakłada, że celem poróżnionych osób jest współpraca. Najistotniejsze jest tutaj przestrzeganie prawa o nienaruszalności dóbr osobistych drugiej osoby, traktowanie jej z empatią, dążenie do zrozumienia oraz tolerancja. Podczas konfliktu należy – poza rozmową – konstruktywnie krytykować zachowanie, a nie samą osobę. Przywołuje się w tym celu np. fakty, uczucia, jakie wywołuje dane zachowanie czy też oczekiwania (np. wyrażenie tego, jakie mamy pragnienie co do zmiany zachowania).

Komunikat asertywny to nie komunikat, który atakuje czy obwinia drugą stronę. To natomiast dokładne wyrażenie faktów. Jeśli chcemy w sposób asertywny rozwiązać konflikt, należy ponadto uważnie słuchać rozmówcy, skoncentrować się na nim, nie przerywać mu wypowiedzi. Należy starać się zrozumieć nie tylko słowa, ale i uczucia rozmówcy.

Asertywność to partnerstwo w relacjach

Jednym z założeń asertywności jest unikanie poczucia górowania czy poniżenia względem drugiej osoby. To troska o prawa każdej ze stron. Dzięki temu zachowanie asertywne sprawia, że kształtuje się równość w relacjach międzyludzkich, co umożliwia obronę własnego stanowiska, bez naruszania praw drugiej osoby. To respektowanie własnych priorytetów, umiejętność mówienia „nie” w sytuacji przekroczenia wyznaczonych przez nas granic, a także nie naruszanie granic innych osób. To więc utrwalanie bezpiecznych, ale i równorzędnych i opartych na szacunku relacji. W praktyce asertywność wydaje się więc być nieoceniona w związkach czy w pracy, ponieważ pozwala na budowaniu silnych podstaw pod relacje, takich jak szczerość, uczciwość i otwartość. Taka postawa wymaga jednak wielu lat pracy nad sobą, jednak im szybciej proces ten zostanie rozpoczęty, tym łatwiej i szybciej osiągniemy pełną samoświadomość i umiejętność asertywnego zachowania w codziennym życiu.

Asertywność – strategie i przykłady

Jak już wspomnieliśmy, z asertywnością się nie rodzimy – możemy jednak wyuczyć się takiego zachowania. Nie ma również osoby, która stale, w każdej absolutnie sytuacji, była w 100% asertywna.

Uczenie się stosowania metod asertywności to proces, który trwa właściwie całe życie i jest mocno powiązany z tym, jak przebiega nasz rozwój osobisty. Poniżej przedstawimy podstawowe strategie nauki zachowań asertywnych.

1. Strategia„zaciętej płyty”

Zacięta płyta – to technika asertywności, którą możemy stosować podczas odmowy, gdy chcemy wytyczyć jasne granice w rozmowie z kimś, kto nie akceptuje naszej negatywnej odpowiedzi. W psychologii technikę te nazywa się też „zdarta płyta”. Technika ta jest bardzo skuteczną metodą na wyrażenie swoich życzeń w momencie, gdy rozmówca jest zaślepiony własnymi życzeniami. To strategia szczególnie przydatna, gdy rozmówca rozpoczyna bezsensowną kłótnię w odpowiedzi na nasze wyjaśnienia (wyjaśnienia wówczas go prowokują). Jak stosować strategię „zaciętej płyty”? Wykonujemy ją w pięciu krokach:

• sformułowanie w myślach tego, czego sobie życzymy lub nie życzymy,
• sformułowanie krótkich, prostych i łatwych do zrozumienia komunikatów o tym, czego dotyczą nasze potrzeby,
• wspieranie komunikacji werbalnej mową ciała,
• powtarzanie twierdzenia w sposób spokojny i stanowczy tyle razy, ile będzie to konieczne (przy czym szczególnie ważne jest, aby nie zmieniać komunikatu!),
• wyrażenie zrozumienia dla uczuć rozmówcy i jego życzeń, a następnie ponowne komunikowanie treści „zaciętej płyty”.

2. Strategia „z treści na proces”

W tej strategii przesuwamy uwagę rozmówcy z treści na proces. Wymaga to wypowiedzenia tego, co czujemy lub myślimy w danej sytuacji, w konkretnym momencie. Należy wypowiedzieć komentarz na temat tego, co aktualnie się dzieje pomiędzy rozmówcami. Ważne, aby komunikat był pozbawiony emocji – był neutralny. Dana uwaga nie może zostać odebrana jako atak, tylko jako twierdzenie, fakt.

3. Strategia „chwila na oddech”

To strategia asertywności, polegająca na wygospodarowanie sobie czasu na odpowiedź czy podjęcie decyzji. Przydaje się też wtedy, gdy potrzebujemy czasu, aby uświadomić sobie swoje potrzeby i uczucia. Dzięki stosowaniu strategii „chwila na oddech” możemy upewnić się również, że dobrze zrozumieliśmy drugą stronę. A to z kolei sprawia, że możemy świadomie wpłynąć na sytuację, aby zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia priorytetów.

4. Strategia „odkładanie na później”

To cenna technika w sytuacjach, gdy komunikacja jest albo zbyt agresywna, albo zbyt bierna lub gdy potrzebujemy więcej czasu na podjęcie decyzji/udzielenie odpowiedzi. Tej techniki nie powinno się nadużywać ani korzystać w celu uniknięcia trudnych sytuacji.

Co może stać na przeszkodzie do rozwijania asertywności?

Stosowanie technik asertywności i rozwijanie w sobie tej umiejętności, niesie wiele korzyści – m.in. może zmniejszać stres czy pozytywnie wpływać na poczucie własnej wartości. W tym miejscu może pojawić się jednak problem stanowiący przeszkodę do realizowania zachowań asertywnych: uznawanie własnej wartości. Przyczyną jest zwykle brak wiary w posiadanie prawa do asertywności, obawa i lęk przed byciem asertywnym lub brak umiejętności skutecznego wyrażania swoich myśli i emocji (np. problem ten może wynikać z zaburzeń ze spektrum autyzmu).

A na podstawie poczucia własnej wartości jesteśmy w stanie interpretować dane wydarzenia. Dlatego wraz z treningiem asertywności niezwykle ważne jest zadbanie także o wzmacnianie poczucia własnej wartości. Jeśli będziemy pracować nad tymi dwiema sferami, będą one się wzajemnie uzupełniać i wzmacniać, ponieważ opanowanie zachowań asertywnych korzystnie wpływa na poczucie własnej wartości – i odwrotnie.

Innym powodem, dla którego trudno jest ludziom zachowywać się asertywnie, jest błędne myślenie, że krytykę uznają oni często za odrzucenie. W tym miejscu zarówno bierne, jak i agresywne strategie radzenia sobie z krytyką, mogą być poważną przeszkodą w budowaniu relacji międzyludzkich. Z kolei asertywna krytyka opiera się na założeniu, że nikt nie jest ostatecznym sędzią naszych uczuć czy potrzeb, tylko my sami. Ponadto taka krytyka zakłada, że sami jesteśmy odpowiedzialny za własne uczucia, potrzeby, myśli i zachowania, a nie inne osoby. Zamiast stosować strategie zachowań biernych lub agresywnych w odpowiedzi na krytykę, powinniśmy stosować narzędzia asertywności, dzięki którym konflikty będą przekształcane w doświadczenia rozwojowe, a nie komunikaty, które odrzucamy. Tym sposobem zyskujemy uczucie panowania nad własnym życiem i emocjami, bez względu na to, czy osiągniemy dany cel (ponieważ będziemy uświadamiać sobie błędy, co stanie się okazją do rozwoju, a nie odrzucenia).

Asertywność – jakie niesie korzyści?

Trening asertywności daje człowiekowi dużo korzyści, zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Możemy skutecznie chronić się przed agresją i niechęcią innych, bez atakowania ich. Ćwiczenie asertywności pomaga także w przypadku różnych zmian w życiu i budowaniu relacji międzyludzkich. Dzięki takiej postawie kontakty z innymi stają się łatwiejsze i bardziej satysfakcjonujące – są bowiem oparte na szacunku i jasnych relacjach, co z kolei prowadzi do polepszenia atmosfery i zmniejszenia poziomu stresu. Wrasta ponadto skuteczność działania, ponieważ osoby asertywne potrafią o wiele lepiej się komunikować (co jest cechą szczególnie ważną w karierze zawodowej). Im częściej będziemy stosować zachowania asertywne, tym większy zyskamy szacunek do samych siebie, jak i ze strony innych osób – a to oznacza także coraz większy autorytet. Ponadto jeśli sami będziemy zachowywać się asertywnie, osoby w naszym otoczeniu również mogą zacząć uczyć się takich zachowań od nas – a to przydaje się zwłaszcza w związkach (w rodzinie – w relacjach między partnerami lub między rodzicami i dziećmi).

Asertywność a egoizm – różnice

Między asertywnością a egoizmem występują spore różnice, jednak na pierwszy rzut oka granice nie są wyraźne. Egoizm to postawa, która charakteryzuje się nadmierną, a nawet wyłączną miłością do siebie. Zachowanie to cechuje podporządkowanie własnym potrzebom interesów innych ludzi. Polega na myśleniu tylko o sobie i swoich potrzebach oraz korzyściach.

W mowie potocznej utarło się również określenie „zdrowego egoizmu”, które oznacza postawę charakteryzującą się umiejętnością odmawiania – kiedy nie mamy na coś ochoty – a także dbania o własne potrzeby, ale bez szkody dla innych osób. Jak się okazuje, definicja ta jest właściwie definicją asertywności, która polega na szanowaniu własnych uczuć i potrzeb, ale szanowaniu także dóbr osobistych drugiego człowieka. W egoizmie natomiast druga część – czyli szanowanie innych – jest całkowicie pomijana, a nawet dopuszcza się działanie na szkodę innych osób.

Jak rozwijać asertywność? Przydatne porady ekspertów

Poniżej przedstawiamy kilka przydatnych filmów dostępnych online w serwisie YouTube. Doskonale obrazują one to, czym jest asertywność, jak ją rozwijać i dlaczego warto to robić. Zapraszamy do oglądania!

Bibliografia

• Moneta-Malewska, M., Malewska, J. (2004). Nie, które buduje. Warszawa: WSiP.
• Teliszewska, A. (2012). Naucz się asertywności. Charaktery, nr 9, s. 8.
• Teliszewska, A. (2013). Nauka asertywności w szkole. Psychologia w Szkole, nr 1, s. 47.
• Szempruch, J. (2013). Pedeutologia. Kraków: Impuls, s. 146.
• Król-Fijewska, M. (1991). Trening asertywności. Scenariusz i wykłady. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, PTP.
• Bishop, S. (1996). Asertywność. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, s. 34.
• Dąbrowski, J. (2013). Asertywność dyrektora szkoły – jak szanować siebie i innych. Dyrektor Szkoły, nr 7, s. 34.
• Aliberti, R., Emmons, M. (2006). Asertywność, Gdańsk: GWP, s. 14.
• Lalak, D. (2003). Asertywność. W: Encyklopedia Pedagogiki XXI wieku, Tom I, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, s. 193.
• Goryniak, M. (2011). Autentycznie asertywni. Charaktery, nr 10, s. 81.
• Rees, S., Graham, R. S. (1993). Bądź sobą. Trening asertywności, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 15.
• Żurkowska, P. (2010). Asertywność, czyli rodzaj sztuki wyrażania samego siebie, Lider, nr 5, s. 30
• Wróbel, A. (2011). Asertywność na co dzień. Warszawa: Wydawnictwo Samo Sedno.