Asertywność – dlaczego jest tak ważna?
Własne zdanie nie oznacza, że dziecko będzie zbuntowane i nieposłuszne rodzicom. Dziecko asertywne to dziecko, które potrafi nie poddawać się presji grupy oraz sprzeciwiać się rówieśnikom. Dziecko asertywne wie, że przyjaźń polega na równości, a nie podporządkowywaniu się czy wręcz przeciwnie – narzucaniu innym swoich zasad. Asertywność to postawa bardzo zdrowa dla rozwoju osobistego, ponieważ stoi pomiędzy uległością, a agresją. Dziecko asertywne potrafi wyrażać swoje zdanie, swoje uczucia i potrzeby, a także dobrze uzasadnić, że są one słuszne, za pomocą argumentów. Jak to osiągnąć? Jak wychowywać dziecko, aby było asertywne? Podpowiadamy poniżej.
Jak wychować asertywne dziecko?
To, że asertywność jest ogromną korzyścią dla człowieka, jest niezaprzeczalne. Zachowania asertywne pomagają nam przez całe życie: w szkole, w domu, w relacjach z innymi ludźmi, w budowaniu związków, podejmowaniu pracy i awansowaniu. Jeśli wychowamy dziecko na asertywną osobę, będzie ono miało o wiele łatwiej w życiu od innych. Dziecko świadome własnej wartości i istotności swoich uczuć, będzie miało o wiele mniej problemów z wyrażaniem swoich emocji, inicjowaniem kontaktów. Będzie umiało także powiedzieć, gdy inna osoba przekroczy granicę osobistą i będzie sprawiać mu nieprzyjemność. Asertywność to bowiem informowanie o swoich potrzebach i oczekiwaniach – a nie tak jak bierność, uleganie potrzebom innych czy agresja, czyli naginanie uczuć innych.
Przykład dziecka agresywnego? Aby móc samemu zasiąść w samochodziku zabawkowym, dziecko agresywne wyciągnie np. pedały. Z kolei dziecko asertywne powie „jak skończysz się bawić, to potem będzie moja kolej”.
Czy asertywność jest wrodzona?
Naukowcy z jednej strony wierzą, że asertywność to cecha, której należy się wyuczyć – nie jest ona wrodzona, jak bierność czy agresja. Inni natomiast twierdzą, że jest w części dziedziczna. Niezależnie od tego, jak jest, fakt pozostaje jeden: niektóre dzieci są z natury bardziej pasywne, a niektóre łatwo wyrażają swoje zdanie. Zmuszanie do zachowań, które nie leżą w spektrum dziecka, spotka się z pewnego rodzaju oporem, więc zanim postanowimy o wdrażaniu uniwersalnych treningów asertywności, zastanówmy się, jakie jest nasze dziecko. Dopiero potem warto pomyśleć, jak wzmocnić pewne zachowania oczekiwane, a jak osłabić inne, które nie są asertywne. Poniżej przedstawimy kilka metod, dzięki którym możliwe będzie wychowanie dziecka na osobę asertywną.
Jak wychowywać dziecko, aby było asertywne? Metody
1. Psuj niemowlę!
To potoczne sformułowanie oczywiście jest nieco na wyrost, ponieważ dziecka do końca pierwszego roku życia nie da się praktycznie „zepsuć” (później trzeba uważać). Przytulaj swojego malucha, głaszcz, komplementuj, bierz na ręce. Budując poczucie bezpieczeństwa i miłości, a więc także akceptacji, sprawisz, że dziecku będzie później łatwiej przyswajać pewne asertywne zachowania.
2. Wprowadź zasady i wyjaśniaj
Oczywiście w odpowiednim czasie – według psychologów powinno to nastąpić po pierwszym roku życia. Wówczas możesz rozpocząć wprowadzanie reguł. Dlaczego warto to zrobić? Jeżeli nie postawisz granic, dziecko nauczy się, że najłatwiej jest osiągać cele poprzez marudzenie, płacz, krzyki – a więc wymuszanie. Zła jest również przeciwna sytuacja. Jeżeli rodzic będzie wprowadzał zasady i bardzo mocno pilnował ich przestrzegania, dziecko nauczy się, że wyrażanie własnego zdania przynosi same kłopoty. Dlatego należy w tym temacie zachować pewien złoty środek. Wprowadź pewne zasady, ale spróbuj je modyfikować z udziałem dziecka – aby miało szansę również wyrazić swoje zdanie i zostać uszanowane. Inny przykład, to przekazywanie jasnych i zrozumiałych komunikatów, gdy dziecko przekracza granice – konieczne jest wyjaśnienie, argumentacja, dlaczego nie życzymy sobie danego zachowania. Np. gdy dziecko Cię szczypie, powiedz asertywnie: „przestań mnie szczypać, ponieważ to boli”, zamiast „jesteś okropny, dlaczego mnie szczypiesz?”. W ten sposób zwrócisz uwagę na zachowanie, a nie na osobę, co jest podstawą zachowania asertywnego.
3. Bądź konsekwentny/a
Jeśli zabronisz czegoś dziecku, nie możesz robić odstępstw od zasady. Jeżeli zasady będą się co chwilę zmieniać, dziecko nie będzie w końcu wiedziało, czego od niego oczekujemy. A przez taką sytuację będzie mu o wiele trudniej być asertywnym. Tłumacz swoje polecenia, np. „idź już spać, bo rano nie dasz rady wstać na wycieczkę do ZOO”, zamiast mówić „idź już spać, bo tak Ci każę”. Wyjaśnianie i konsekwencja pomagają dziecku odróżniać zachowania pożądane od niewłaściwych. Takie dziecko nie będzie ślepo podążać za poleceniami – nie będzie więc w przyszłości bierne.
4. Pokaż dziecku, jak może wyrażać własne zdanie
Naucz dziecko, jak może wyrażać własne zdanie. Powinno to nastąpić mniej więcej w czasie, gdy dziecko zaczyna wchodzić w interakcje z innymi – czyli mniej więcej w 2-3 roku życia. Ważne jest, aby na tym etapie nauczyć dziecko, jak komunikować się z innymi, zamiast bawić się samotnie obok. To najlepszy czas na to, aby do tej pory np. pasywne dziecko zaczęło przejawiać nieco więcej inicjatywy. Jeżeli maluch jest np. zawsze pozbawiany swojej tury w zabawach, albo inne dzieci zabierają mu zabawki, powinien wiedzieć, że w takich sytuacjach może wyrażać swój sprzeciw. Wyjaśnij więc dziecku, że jest akceptowane i może domagać się tego, co mu się należy. Udziel mu porad na temat tego, jak może się zachować – przytocz przykłady. Podpowiedz, co może powiedzieć w danych sytuacjach, które zaistnieją w przyszłości. Uważaj jednak, aby dziecko nie stało się wobec innych agresywne – wówczas tłumacz, że musi szanować własność innych i zdanie innych osób, tak samo, jak zdanie swoje.
5. Powstrzymuj dziecko przed uwielbieniem innych
Ludzie często zbyt poważnie traktują inne osoby, z których zdaniem się liczą – lidera grupy czy autorytet. Aby przypodobać się swojemu idolowi może dochodzić do tego, że dziecko będzie np. wybierać w restauracji ten sam obiad, co on czy naśladować wszelkie zachowania, zarówno dobre, jak i złe. Rodzice dziecka, które jest tak zapatrzone w innego rówieśnika – np. lidera grupy z podwórka – muszą wyjaśnić mu, że ślepe pożądanie za kimś innym może skończyć się źle. Że najważniejsze jest posiadanie własnego zdania i podejmowanie samodzielnych decyzji. W ten sposób dziecko będzie uczone krytycznego myślenia. Zacznie ono podawać w wątpliwość stan rzeczy, co doprowadzi do lepszego funkcjonowania w przyszłości. Nikomu nie sprawia bowiem przyjemności pożądanie za kimś innym, niezależnie od tego, w jakim wieku jesteśmy. Jeżeli dziecko boi się sprzeciwić, aby nie zostać odrzuconym przez rówieśników, możemy uspokoić je, wyjaśniając, że tak nie jest i każdy ma prawo do podążania własnymi ścieżkami.
6. Pozwól dziecku podejmować decyzje
Jeżeli dziecko będzie słyszało tylko, co może robić, a czego nie, nie nauczy się samodzielnie podejmować decyzji, przejmować inicjatywę. Zamiast więc oznajmiać za każdym razem, że idziemy na spacer albo pobawmy się w sklep, zachęć dziecko, aby samo wymyśliło aktywność. Możesz też zachęcać dziecko do podejmowania decyzji, co do np. ubrania do szkoły czy wyboru koloru ścian w pokoju. Dzięki temu dziecko będzie miało nie tylko poczucie, że ma wpływ na własne życie, ale również że jest szanowane. Nauczy się także podejmować inicjatywę, co pomoże mu w życiu dorosłym. Nauczy także odpowiedzialności i tego, że każda decyzja niesie za sobą pewne konsekwencje (np. wybierze za ciasne buty, mimo że tłumaczymy mu, że będą niewygodne; po dniu spędzonym w takich butach maluch zobaczy, że rzeczywiście nie była to dobra decyzja, dzięki czemu nie podejmie jej kolejny raz).
Oczywiście nie oznacza to, że mamy akceptować wszystko, czego tylko dziecko zapragnie. Nie zapominaj, że pełnisz rolę rodzica. Istotne jest jednak to, żeby za każdym razem dziecko mogło wyrażać swoje uczucia i myśli. Jeśli wie, że jego zdanie jest dla Ciebie ważne, zrozumie sytuację, gdy się ze wszystkim nie zgodzisz. Jeśli np. dziecko chce iść na imprezę urodzinową rówieśnika z podwórka, ale tego dnia mieliście zaplanowany wyjazd do rodziny, musisz wyjaśnić dziecku, że rozumiesz jego rozczarowanie i że ma prawo tak się czuć, ale wcześniej obiecaliście rodzinie, że do nich przyjedziecie, więc musicie dotrzymać słowa. Bądź zarówno kumplem, jak i mentorem. Dzięki temu zachować możliwość postawienia na swoim, bez obrazy uczuć dziecka. Jeśli uświadomisz dziecku, że rozumiesz jego uczucia, sprawisz, że będzie mu w przyszłości łatwiej je wyrażać.
7. Trenuj asertywność na co dzień
Gdy poznaliście już zasady asertywności, zachęcajcie dziecko, aby jak najczęściej wykorzystywało je w życiu codziennym. Pozwalaj dziecku samodzielnie zamawiać jedzenie w restauracji. Poproś je, aby poszły do sklepu kupić jakiś drobiazg. Przykładów można mnożyć, a takie zachowania uczą dzieci, że ludzie często są do ich dyspozycji i mogą spełniać ich oczekiwania. Przy czym bardzo istotne jest, aby dziecko używało słów takich, jak „poproszę” oraz „dziękuję”. Pilnuj też, aby nie zaczynać zdania od „przepraszam”. O wiele skuteczniejsze będzie „dzień dobry” lub „proszę pani”. Co jest celem tego kroku? Przede wszystkim nauczenie dziecka samodzielności i wyrażania własnych oczekiwań z zachowaniem szacunku do innych ludzi – bez agresji i narzucania swojego zdania, ale za to w sposób grzeczny i stanowczy.
Dziecko uczy się ponadto, obserwując swoich rodziców – stosuj więc w życiu codziennym zasady asertywności i szanuj inne osoby (np. nie wpychaj się innym w kolejkę i nie obrażaj personelu w restauracji, a gdy chcesz, aby dziecko coś zrobiło, poproś o to zgodnie z zasadami asertywności). Bądź życzliwy/a, bezpośredni/a i zawsze trzymaj się faktów.
8. Zachęcaj dziecko do samodzielnego myślenia
Gdy dziecko potrafi już brać udział w rozmowie, zawsze zachęcaj, aby wyrażało swoje zdanie – nawet wtedy, gdy się z nim nie zgadzasz. Nie miej pretensji, że dziecko nie będzie lubiło np. jakiejś super zabawki, którą od Ciebie dostało, albo dziecka Twojej przyjaciółki. Jeśli każdym razem, gdy wyraża swoje zdanie będziesz pokazywać swoje niezadowolenie, dziecko zacznie unikać sytuacji, które doprowadzają Cię do takiego uczucia. Będzie dążyć do Twojego zadowolenia, zamiast zadbać o własne uczucia.
Jak trenować umiejętność samodzielnego myślenia u dziecka? Dobrą okazją są wspólne kolacje. Zapytaj np. o ulubiony kolor, a następnie o to, czemu maluch wybrał akurat ten. Starsze dziecko zapytaj, jaki jest jego ulubiony piłkarz i dlaczego. Są to pytania otwarte i uczące odpowiadać z zastosowaniem wyjaśnień, argumentów. Dzięki nim pokażesz dziecku, że akceptujesz jego punkt widzenia i jest on dla Ciebie ważny. Dziecko będzie wówczas miało większe zaufanie do własnych opinii i myśli, a więc chętniej będzie myślało samodzielnie i nie podążało „za stadem”.