Szerszeń – charakterystyka
Szerszeń europejski to największy przedstawiciel z rodziny osowatych. Potrafi osiedlać się w skrzynkach lęgowych ptaków, pod dachem domu, a nawet w dziurach w ścianach. W przyrodzie występuje w lasach liściastych, gdzie zakłada gniazda w dziuplach starych drzew. Niedawno do Europy dotarł dużo bardziej groźny rodzaj szerszenia od tego, który znany jest nam od lat. Mowa o szerszeniu azjatyckim, nazywanym „morderczym szerszeniem”. Więcej na ten temat piszemy w dalszej części artykułu – teraz skupimy się na najpowszechniejszym w Polsce szerszeniu europejskim.
Odmiana szerszenia występująca w Polsce posiada żółty odwłok w czarne pasy oraz rudoczarną głowę. Co ciekawe, barwa szerszenia może się zmieniać ze względu na stadium rozwoju, płeć oraz teren, w którym występuje. Szerszenie mają długość od 15 do 35 mm. Szerszenie azjatyckie natomiast, mają barwę czarną z pomarańczowo-żółtymi pasami, a ich długość jest większa – sięga od 25 do nawet 55 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi aż 75 mm.
Jak odróżnić szerszenia od osy i pszczoły?
Jest kilka cech, które pozwalają na odróżnienie szerszeni od os i pszczół. Oto one:
- szerszeń jest ok. 2 razy większy od osy i pszczoły,
- na nogach porusza się szybciej od pszczół,
- jego kolorystyka zbliżona jest do ubarwienia osy (jest czarno-żółty, natomiast pszczoły są czarno-brązowe),
- szerszenie nie mają skrajnie cienkiej talii między głową a tułowiem, jak osy,
- są mniej agresywne od os i pszczół,
- gniazdo os nie ma na dole ani z tyłu otworu na wypadające odchody – a gniazdo szerszeni przeciwnie.
Poniższa grafika pokazuje dokładniej różnice między szerszeniem, osą i pszczołą.
Czy powinniśmy się bać szerszeni?
O ile mówimy o szerszeniach europejskich, to zależy, ponieważ ich jad jest porównywalny z jadem os oraz pszczół, a nawet zawiera mniejszą ilość substancji toksycznych. Oczywiście dla osób z tendencjami do alergii, ukąszenie szerszenia lub pszczoły może być bardzo niebezpieczne, jednak śmiertelne użądlenie przez 3 szerszenie raczej nie ma wiele wspólnego z prawdą, ponieważ śmiertelna dawka jadu tego owada dla człowieka wynosi od 10 do 90 g na każdy kg masy ciała. A dawka jadu szerszenia wynosi ok. 0,2 g, zatem realne zagrożenie przy użądleniu przez kilka osobników, nie istnieje – chyba że użądlona osoba jest szczególnie wrażliwa na jad owadów osowatych, czyli również pszczół i os. W takim przypadku konieczne jest jak najszybsze podanie adrenaliny, aby nie doszło do uduszenia. Aby jednak doszło do śmierci, zazwyczaj potrzeba co najmniej kilkunastu ukąszeń. Sytuacja wygląda inaczej w przypadku odmiany azjatyckiej szerszenia. W samej Japonii każdego roku ginie ok. 40 osób po kontakcie z tym owadem – głównie wskutek wstrząsu anafilaktycznego. Dlatego odpowiadając na pytanie, czy należy bać się szerszenia, możemy powiedzieć, że pojedyncze użądlenia szerszenia europejskiego nie są niebezpieczne, ale jeśli jest ich więcej lub pochodzą od szerszenia azjatyckiego, konieczna jest szybka interwencja lekarska.
Szerszeń – ukąszenie. Jakie są objawy?
Poniżej przedstawiamy najczęstsze objawy, które pojawiają się po ukąszeniu przez szerszenia europejskiego. To m.in.:
- ostry, nagły ból,
- opuchlizna i zaczerwienienie skóry w miejscu użądlenia,
- świąd skóry,
- stan zapalny,
- wstrząs anafilaktyczny u osób, które są uczulone na jad owadów błonkoskrzydłych.
Obrzęk może mieć ok. 10 centymetrów i utrzymywać się przez min. 24 godziny. Dodatkowo odnotowuje się wśród rzadkich objawów: bóle głowy, gorączkę, dreszcze lub uczucie rozbicia – w tych przypadkach konieczna jest wizyta u lekarza.
Najgroźniejszym typem reakcji na użądlenie jest wstrząs anafilaktyczny. U osób bardzo wrażliwych może on wystąpić nawet po jednym ukąszeniu w obrębie głowy lub szyi. Objawy dotyczą zarówno skóry, jak u układów: pokarmowego, krążenia i oddechowego.
Użądlenie szerszenia – co robić?
Co zrobić, gdy doszło do ukąszenia przez szerszenia? Jeśli reakcja na ukąszenie jest bardzo silna, albo wiemy, że osoba użądlona jest uczulona na jad, należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe. Ratownicy medyczni zapewne w pierwszej kolejności zastosują ampułkostrzykawkę z adrenaliną (lub lek przeciwhistaminowy i glikokortykosteroid) i przetransportują pacjenta do szpitala. Możemy też sami wyposażyć się w taką strzykawkę, jeżeli jesteśmy pewni, że mamy uczulenie na jad owadów osowatych – i po ukąszeniu sami wykonujemy zastrzyk. Po nim przemywamy ranę wodą z mydłem i aby zmniejszyć opuchliznę – przykładamy do niej lód lub ściereczkę z zimną wodą.
Przez minimum pół godziny obserwujemy poszkodowanego, aby mieć pewność, że nie ma żadnych niepokojących objawów. Co ważne, jeśli szerszeń ukąsił daną osobę w okolicach ust, należy bezzwłocznie wezwać pogotowie, ponieważ może to stanowić utrudnienie w oddychaniu, a więc i zagrażać bezpośrednio życiu.
Co zrobić, gdy szerszeń jest w pobliżu lub wleciał do domu?
Najlepiej jest powoli się wycofać z miejsca, w którym znajduje się szerszeń. Unikaj gwałtownych ruchów, a zwłaszcza wymachiwania rękami. Zakryj wrażliwsze miejsca ciała – głowę, szyję, ramiona. Nie powinno się ponadto krzyczeć – takie zachowanie może doprowadzić do paniki u owada, a co za tym idzie – ataku. Z pomieszczenia powoli się wycofujemy, zamykamy dokładnie drzwi. Następnie dokładnie się ubieramy w dwie warstwy odzieży, zakrywając także głowę, szyję i dłonie. Unikajmy ubierania jaskrawych ubrań – te mogą bowiem rozwścieczyć owada. Gdy jesteśmy zabezpieczeni, wchodzimy do pomieszczenia, zamykamy drzwi, otwieramy mocno okna i próbujemy wygonić delikatnie szerszenia gazetą. Można również zastosować specjalny spray przeciwko szerszeniom lub rakietkę elektryczną do ich zwalczania. Jeśli chcesz natomiast ogłuszyć szerszenia – np. kapciem – musisz dobrze w niego wycelować. W przeciwnym razie zaatakowany szerszeń będzie kontratakować.
Co może zwabić szerszenie?
Jest kilka rzeczy, które mogą zwabić szerszenie do domu. To m.in.:
- Jedzenie – szerszenie ciągną do niektórych zapachów jedzenia. Nie wabi go – jak w przypadku pszczół i os – słodki zapach tortu, ale słodycz dojrzałych owoców (np. gruszek, wiśni, opadłych jabłek).
- Rośliny – a głównie ich zapachy. Szerszenie preferują m.in. zapachy drzew, które mają dużą ilość soku, np. bez, brzoza czy wierzba.
- Światło w ciemności – podobnie jak w przypadku większości owadów, szerszenie szukają źródeł światła w ciemności. Dlatego tak często szerszenie wlatują do mieszkania przez otwarte drzwi i okna, gdy na zewnątrz jest już ciemno.
Co odstrasza szerszenie?
Są zapachy, które zwabiają szerszenie, ale są też takie, które je odstraszają. Do najlepszych zapachowych odstraszaczy szerszeni należą zapachy:
- gorącej kawy,
- zmiażdżonych goździków,
- lakieru do włosów,
- kadzidełek,
- olejku goździkowego,
- pokrojonej lub wyciśniętej cytryny,
- zmiażdżonego lub pokrojonego czosnku,
- bazylii,
- lawendy,
- melisy,
- pomidorów,
- mięty.
Gniazdo szerszeni w domu – jak usunąć?
Szerszenie bardzo często wiją swoje gniazda na poddaszach i strychach – a wówczas stanowią bezpośrednie zagrożenie dla mieszkańców. Konieczne jest w tej sytuacji przeniesienie ich w inną lokalizację. Po pierwsze, należy dokonać oceny, czy na pewno jest to gniazdo szerszeni. Typowe gniazdo tych owadów przypomina papierową bryłę – dość dużą, o nieokreślonym kształcie. Osiąga nawet 50 cm długości i wysokości. Gdy potwierdzimy, że rzeczywiście mamy do czynienia z gniazdem szerszeni, nie należy usuwać go na własną rękę, ponieważ może w nim mieszkać nawet kilkaset owadów – a tyle ukąszeń może łatwo doprowadzić do śmierci. Najlepiej jest wezwać straż pożarną lub ewentualnie specjalną firmę, która zajmuje się usuwaniem gniazd owadów (koszt wynosi od 100 do 350 zł).
Mordercze szerszenie z Azji – czy należy się ich bać?
Jak już wspomnieliśmy, niedawno w Europie pojawiły się tzw. mordercze szerszenie z Azji. Zwykle są one spokojne i atakują dopiero wtedy, gdy zostaną sprowokowane lub zaniepokojone. Użądlenie przez tego rodzaju szerszenia, niesie jednak za sobą skutki zagrażające życiu. Szerszenie azjatyckie są większe od pszczoły – mają ok. 1,5 do 2 cali długości (pszczoły miodne osiągają zazwyczaj ok. 0,5 cala długości). ich żądła również są dłuższe od żądeł pszczół, a jad jest bardziej toksyczny.
Jakie zagrożenie stwarzają szerszenie azjatyckie? Ich rozmiar oznacza, że po ukąszeniu występuje duży ból i pojawia się duża ilość jadu. Jednak ból ten szybko ustępuje – wyjątkiem są osoby, które mają uczulenie na jad pszczół i os. Co ważne, szerszenie azjatyckie mogą użądlić więcej niż jeden raz, a dotychczasowe badania wykazały, że osoby z problemami zdrowotnymi mogą mieć większe powikłania np. uszkodzenie narządów albo martwicę tkanek), jeśli zostaną ukąszone wielokrotnie. Jednak głównym problem jest użądlenie w przypadku osób, które są uczulone na jad szerszeni – wówczas może dojść do poważnego szoku anafilaktycznego, a co za tym idzie, do śmierci. Czy należy się więc bać szerszenia azjatyckiego? Naszym zdaniem postępować powinniśmy podobnie, jak w przypadku szerszenia europejskiego, ponieważ owad ten bez powodu nas nie zaatakuje. Wyjątkiem są osoby, które są uczulone na jad owadów osowatych – wówczas działanie powinno być bardziej stanowcze, a po użądleniu należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe i obserwować poszkodowanego.
