Pluskwy – co robić i jak się pozbyć? Objawy i zwalczanie

Pluskwy – co to za robaki?

Pluskwa domowa (łóżkowa) to niewielki, bezskrzydły owad żywiący się krwią tzw. zwierząt stałocieplnych, do których należy m.in. człowiek. Ludzie są preferowanymi żywicielami szczególnie dwóch gatunków pluskiew: Cimex lectularius oraz Cimex hemipterus.

Zazwyczaj nie wiadomo, skąd w mieszkaniu biorą się pluskwy, gdyż ciężko jest ustalić, czy je przynieśliśmy np. ze sklepu, czy może dostały się do domu w inny sposób (np. od sąsiada). Niestety, gdy pluskwy pojawią się w domu, bardzo ciężko jest się ich pozbyć. Zazwyczaj zauważmy je dopiero, gdy jest ich w mieszkaniu sporo i konieczne są drastyczne środki, aby je zwalczyć.

Często sygnałem informującym wprost o ich obecności, jest ugryzienie przez pluskwę. Gdy mamy taki objaw, konieczne jest szybkie znalezienie kryjówki pluskiew, co ułatwi nam pozbycie się pasożytów z mieszkania. Jednak ich zwalczanie nie jest łatwe, a domowe sposoby z reguły nie są skuteczne, chyba że bardzo szybko zauważymy, że w domu znajdują się pluskwy – zanim dojdzie do ich inwazji.

Poniższe porady ułatwią Wam rozpoznanie pluskwy domowej i oznak jej bytowania w domu, dzięki czemu będziecie lepiej przygotowani do ewentualnej walki z tymi pasożytami. O ile szybko zareagujecie, być może pomogą nawet domowe sposoby i nie będzie konieczności wzywania specjalistycznej firmy. W przeciwnym razie jest duże ryzyko, że będzie trzeba pozbyć się mebli, zrobić remont mieszkania, a nawet przeprowadzić się.

Pluskwy to plaga na całym świecie

Pluskwy bytują na całym świecie od setek lat, przy czym dzięki rozwojowi technologicznemu, poprawie statusu ekonomicznego miast oraz większej dbałości o czystość domów i własną higienę, zdołano dziś mocno ograniczyć liczebność tego gatunku. Niestety pod koniec lat 90. ubiegłego wieku, pluskwy ponownie zaczęły pojawiać się w mieszkaniach. Dla przykładu w USA liczba wizyt w szpitalach, wynikających z ugryzienia przez pluskwy, wzrosła w latach 2007-2010 o ponad 700%. Ponadto minimum 80% hoteli w USA zleciło przynajmniej raz (do 2015 roku) likwidację pluskiew w pokojach hotelowych. Według przeprowadzonych badań, co piąty Amerykanin miał styczność z inwazja pluskwy domowej lub zna kogoś, kto miał tego pasożyta w swoim domu.

Podobnie, plaga pluskiew dotyczy inny miejsc świata, np. Australii, gdzie roczny wzrost liczebności tych pasożytów szacuje się w skali od 500 do nawet 4500% (co jest uzależnione od danego roku).

Pluskwy nie są spotykane obecnie wyłącznie na Antarktydzie – są obecne na wszystkich pozostałych kontynentach.

Dowodem na to, że pluskwy są spotykane coraz częściej, jest także częstsze wyszukiwania hasła „pluskwy” w każdym języku – zaobserwowano ok. 15-krotny wzrost od 2004 do 2019 roku.

Jakie są przyczyny inwazji pluskwy na świecie?

Zapewne zastanawiacie się, dlaczego tak nagle doszło do rozrostu liczebności pluskiew na całym świecie, gdy do lat 90. liczba ta malała? Naukowcy rozróżnili kilka czynników, które mogły mieć wpływ na ponowne rozpoczęcie inwazji pluskiew na świecie. To m.in.:

• nabyta przez pluskwy odporność na środki owadobójcze (m.in. karbaminianowe, organofosforanowe oraz pyretoidowe),

• odporność na środki takie, jak pyretryna oraz środki chloroorganiczne,

• duża odporność pluskiew na przeżycie bez żywiciela (wykazano, że pluskwy mogą przetrwać bez żywiciela – w opuszczonym mieszkaniu – nawet ponad 100 dni),

• łatwiejsze rozprzestrzenianie się pluskiew dzięki ułatwieniom komunikacyjnym (większa liczba podróży międzynarodowych, popularność korzystania z hoteli itd.).

Pluskwy ponadto bardzo szybko się przemieszczają. W jednym z badań z 2015 roku wykazano, że pluskwy, jeśli znajdą się w jednym mieszkaniu w bloku, po około miesiącu były wykryte także w mieszkaniach sąsiadujących.

Jak wygląda pluskwa?

Dorosłe pluskwy mają brunatno-czerwony kolor oraz owalny kształt. Nie posiadają skrzydeł. Mają długość 5-7 mm. Dorosłe pluskwy, które jakiś czas nie odżywiały się, przybierają kolor jaśniejszy – żółto-brązowy. W momencie, gdy pobiorą krew od żywiciela, przybierają barwę mahoniowo-brązową. Ogólnie wyglądem pluskwy można przyrównać do pestki jabłka – mają podobny kolor, kształt i rozmiar.

Pluskwy posiadają ponadto 3 pary cienkich odnóży, które są zakończone pazurami – te umożliwiają pasożytom wczepienie się w skórę żywiciela podczas karmienia. Głowa pluskwy jest krótka oraz szeroka. Posiada duże, złożone oczy oraz 4-segmentowe czułki.

Cykl życia pluskwy

Samice pluskwy każdego dnia składają 2-3 jaja. Mając na uwadze fakt, że samice żyją po kilka miesięcy, w ciągu swojego życia są w stanie wyprodukować 400-500 jaj. Jak rozpoznać jaja pluskwy? Są to niewielkie kuleczki (ok. 1 mm długości) koloru kremowego. Są nieco zagięte i pokrywa je lepka wydzielina (dzięki niej przyklejają się do podłoża). Jaja są ponadto matowe. Jaja zwykle składane są w ciemnych miejscach i w szparach – np. między meblami. To, jak szybko dorasta pluskwa, zależy od tego, jaka jest dostępność do pożywienia, jaka panuje temperatura oraz wilgotność.

Z jaj wylegają się następnie nimfy, które mają długość ok. 1 mm. Są już podobne do dorosłych osobników, ale są mniejsze i mają miodowy kolor. Rozwój embrionalny wynosi od 4 do 29 dni – co zależy od wspomnianych warunków, czyli m.in. temperatury. Cały rozwój pluskwy trwa ponadto ok. 8 tygodni, z kolei cykl życia pluskwy sięga ok. 2 lat. W ciągu jednego roku w jednym domu może dojść do rozwoju nawet 5 pokoleń pluskwy, co równa się ok. 1,6 mln osobników.

Pluskwy domowe – aktywność

Pluskwy są pasożytami okresowymi – żerują na żywicielach (zwierzętach i ludziach) wyłącznie podczas pobierania pokarmu, jakim jest krew. Pluskwy są najbardziej aktywne między godziną 1 a 5 nad ranem – jest to jednocześnie najgłębsza faza snu u człowieka. Gdy pluskwa skończy posiłek, powraca do kryjówki.

Pluskwa wyczuwa swojego żywiciela dzięki ciepłocie jego ciała, wydychanemu dwutlenkowi węgla, a także innym substancjom wydzielanym przez organizm (m.in. przez skórę).

Pluskwy - skąd się biorą?

Skąd biorą się pluskwy? Z pewnością nie z brudu – jest to jeden z największych mitów na temat tych pasożytów. Brud absolutnie nie zwabia pluskiew. Częste i dokładne sprzątanie pozwala jedynie szybciej zauważyć pluskwy w domu. Jednak brak sprzątania nie jest przyczyną pojawienia się pluskiew w mieszkaniu. Jakie są zatem możliwe źródła pluskwy domowej? To m.in.:

• hotele (nawet posiadające 5 gwiazdek), hostele, akademiki,

• biura,

• szpitale i przychodnie,

• używane meble,

• komunikacja miejska (tramwaje, autobusy),

• pociągi, samoloty i inne środki transportu,

• kina, teatry, muzea, galerie handlowe, sklepy,

• goście posiadający w swoim mieszkaniu pluskwy,

• inne mieszkania w bloku (pluskwy potrafią przemieszczać się nawet niewielkimi pęknięciami lub otworami – przechodzą np. kanałem wentylacyjnym pomiędzy mieszkaniami, albo szparami pod drzwiami).

W jakich miejscach w domu można znaleźć pluskwy?

Pluskwy są płaskie i niewielkich rozmiarów, dzięki czemu mogą schować się nawet w pęknięciach w ścianach czy szczelinach między meblami. Preferują ciemne przestrzenie, które są raczej odizolowane i dobrze chronione. Często bytują w drewnie, na powierzchni tkanin, papierze – z tego też względu warto zacząć poszukiwania pluskwy właśnie w takich miejscach. Należy pamiętać, że pluskwy nie posiadają skrzydeł i nie mogą latać, więc możliwe miejsca ich bytowania są ograniczone. Aby znaleźć kryjówkę pluskiew, często trzeba usunąć np. wezgłowie łóżka, podnieść dywany czy zdemontować niektóre przedmioty, takie jak osłonki włączników światła czy gniazdek elektrycznych.

Pluskwy można znaleźć w domu m.in. w:

• odzieży,

• łóżku,

• tapecie,

• listwach przypodłogowych,

• gniazdkach i włącznikach,

• dywanie,

• książkach,

• płytach,

• szczelinach w ścianie,

• za obrazkami na ścianach,

• materacu lub ramie łóżka,

• innych meblach (np. krzesłach, złączeniach szuflad),

• lustrach ściennych,

• zasłonach, karniszach, żaluzjach,

• szczelinach między meblami w kuchni i innych pomieszczeniach.

Jak sprawdzić, czy w domu są pluskwy?

Aby sprawdzić, czy w domu są pluskwy, zwracaj uwagę na obecność takich objawów, jak:

• plamki krwi na pościeli, materacu, odzieży i w innych miejscach, gdzie mogą bytować pluskwy (to krew strawiona i wydalona przez pasożyta), przy czym podobny wygląd mogą mieć odchody larw karaluchów; elementem rozróżniającym oba ślady jest to, że plamki po pluskwach pojawiają się grupowo, natomiast po karaluchach – pojedynczo,

• żywe bądź martwe pluskwy, jaja, oskórki po wylęgnięciu larw,

• słodki zapach podobny do zapachu migdałów lub kolendry,

• ślady ugryzienia pluskwy na skórze (niestety ten objaw nie jest jednoznaczny, ponieważ ugryzienia mogą pochodzić także od innych owadów, takich jak kleszcze, wszy czy pchły; ponadto część ludzi nie ma żadnej reakcji skórnej po ugryzieniu przez pluskwę).

Ugryzienie pluskwy

Ugryzienie pluskwy zaczyna się od sprawdzenia przez pasożyta skóry żywiciela za pomocą czułek. Następnie przecina on skórę dzięki żuwaczce, aby wprowadzić w powstałą ranę drugą żuwaczkę i swoje szczęki. Żuwaczki umożliwiają pluskwie odszukanie naczynia krwionośnego, a po jego znalezieniu pasożyt może zacząć karmienie poprzez ssanie. Podczas ssania do skóry żywiciela wprowadzana jest histamina, substancje przeciwzakrzepowe, a także białka.

Co ciekawe, łączny czas ssania przez dorosłego osobnika jest niezwykle krótki i trwa ok. 269 sekund, co wynika z tego, że mięśnie gardzieli pluskwy są najlepiej rozwiniętymi mięśniami tego pasożyta.

Gdy pluskwa staje się najedzona, kończy się ugryzienie. Wówczas pasożyt powiększa masę ciała nawet 2-krotnie.

Ugryzienie pluskwy nie boli, ponieważ podczas ssania pluskwa wprowadza do skóry żywiciela substancję o działaniu znieczulającym.

Jak wygląda ugryzienie pluskwy?

Ugryzienie pluskwy zazwyczaj dotyczy miejsc, które są odsłonięte podczas snu. Jest to zatem najczęściej skóra:

• szyi,

• twarzy,

• ramion,

• nóg.

Zmiany po ugryzieniu przez pluskwę są swędzące, grudkowate. Posiadają brązowy punkt w środku – jest to miejsce przecięcia skóry przez pluskwę. Często widocznych jest kilka zmian, nie jedna i układają się one w linie. Ugryzienie po pluskwie powoduje miejscowe zaczerwienienie skóry. Może także wystąpić obrzęk, a nawet wyraźny rumień z pęcherzem.

Ugryzienie po pluskwie może przypominać zmiany związane z reakcją alergiczną lub po ukąszeniu komara. Powodem do niepokoju powinno być dla nas ciągłe pojawianie się nowych zmian na ciele lub zauważanie ich po nocy. Wówczas konieczna jest wizyta u lekarza oraz sprawdzenie, czy w mieszkaniu nie znajdują się te pasożyty.

Objawy ugryzienia przez pluskwy

Pluskwy zwykle atakują swojego żywiciela w nocy, gdy ten śpi. Pluskwa lokalizuje człowieka po zapachu i jego cieple. Jakie są objawy ugryzienia przez pluskwę? To m.in.:

• zgrupowane ślady po ukąszeniach (rzadko pojedyncze) – np. po 3 lub więcej w jednej linii,

• zaczerwienienie skóry,

• rumień,

• obrzęk,

• brązowy punkcik na środku zmiany,

• świąd w okolicy zmiany,

• ukąszenia nie są bolesne (podczas ugryzienia, pluskwa wstrzykuje w skórę człowieka substancję o działaniu znieczulającym),

• miejsca po ukąszeniu często przybierają postać podobną do zmian po ukąszeniu pcheł,

• może dojść do ostrej reakcji immunologicznej (rzadko),

• miejsca po ugryzieniach były prawdopodobnie nieosłonięte podczas snu.

Istotne jest, że u niektórych ludzi reakcja na ukąszenie może być bardzo słaba lub nie występować w ogóle. Z kolei u innych ugryzienie przez pluskwę będzie powodować silne dolegliwości.

Powikłania po ugryzieniu przez pluskwę

Ugryzienie pluskwy nie jest z reguły groźne i nie powoduje zbyt wielu powikłań. Może się jednak zdarzyć, że na skutek swędzenia zmiany dojdzie do rozwoju wtórego bakteryjnego zakażenia skóry, jeśli uporczywie się drapiemy. Wówczas stan zapalny się nasila, zamiast zmniejszać.

Ponadto u niektórych osób może dojść do ciężkiej reakcji skórnej oraz objawów ogólnoustrojowych, takich jak gorączka czy osłabienie – dzieje się tak jednak niezwykle rzadko. Podobnie rzadko dochodzi do cięższych reakcji ogólnoustrojowych, takich jak wstrząs anafilaktyczny – dotyczy to z reguły osób, które zmagają się z alergiami, przy czym kluczowym alergenem jest nitroforyna zawarta w ślinie pluskiew. Pluskwy wstrzykują ponadto do skóry człowieka histaminę, która również może u niektórych osób powodować reakcję alergiczną.

Innymi powikłaniami po ugryzieniu pluskwy, szczególnie jeśli ugryzienia się powtarzają od dłuższego czasu, są szkody psychiczne. Osoby, które mają świadomość, że w ich domu znajdują się pluskwy i są przez nie pogryzione, miewają zaburzenia snu, a nawet zaburzenia lękowe. Zdarza się, że zamiast spać w nocy, czuwają, aby uniknąć kolejnych ugryzień. Niekiedy pluskwy prowadzą ponadto do wyczerpania nerwowego oraz urojeń, że na skórze posiadamy pasożyty.

Pluskwa domowa – leczenie ugryzienia

Leczenie ugryzienia po pluskwie domowej wymaga jedynie zastosowania środków objawowych, w celu złagodzenia dolegliwości, jakie powoduje zmiana. Leczenie obejmuje zwykle środki łagodzące swędzenie, takie jak kortyzon, które stosuje się miejscowo. Jeśli mamy natomiast reakcję alergiczną, poleca się zastosowanie kortykosteroidów lub leków przeciwhistaminowych. W przypadku, gdy zmiana mocno swędzi i doszło do jej rozdrapania, czasami konieczne jest zastosowanie miejscowych środków zawierających antybiotyki lub doustnego antybiotyku.

Większość śladów po ugryzieniach pluskwy znika po ok. 1-2 tygodniach.

Czy pluskwy przenoszą choroby?

Potencjalnie pluskwy przenoszą choroby. Podobnie, jak i inne pasożyty, które odżywiają się krwią, istnieje teoretyczna ewentualność przeniesienia m.in. wirusa zapalenia wątroby typu B, czyli HBV. Według przeprowadzonych jednak dotychczas badań nie wiemy jeszcze, czy wirus wyizolowany z pluskwy jest zakaźny.

Jakie jeszcze choroby mogą przenosić pluskwy? W badaniach przeprowadzonych w Kanadzie dowiedziono, że pluskwy niekiedy są nosicielami enterokoków oraz superbakterii MRSA – ta jest oporna na wszelkie dostępne nam antybiotyki. Naukowcy nie wiedzą natomiast, czy pluskwy przenoszą bakterię na chorych, czy dzieje się odwrotnie. Konieczne są dalsze badania w tym aspekcie.

Obecnie nie ma zatem jednoznacznych dowodów na to, że pluskwy przenoszą choroby. Ich obecność jest jednak niekomfortowa i może powodować zaburzenia emocjonalne (zaburzenia snu, zaburzenia lękowe, stres), dlatego też warto się ich pozbyć z mieszkania.

Pluskwy – jak się pozbyć domowymi sposobami?

Niestety nie tak łatwo można pozbyć się pluskiew z domu. Często domowe sposoby na zwalczanie pluskwy domowej są nieskuteczne, szczególnie jeśli pluskwy zostały wykryte zbyt późno. W tej sytuacji konieczne jest skorzystanie z metod profesjonalnych. Zanim jednak do nich przejdziemy, sprawdźmy, co możemy zrobić własnymi siłami, aby usunąć pluskwy z domu.

Pluskwy w ubraniach i tkaninach

Okazuje się, że nie zawsze trzeba wyrzucać pościel czy ubrania, chyba że firma zwalczająca pluskwy to zaleci. W razie konieczności usunięcia takich przedmiotów, konieczne jest zabezpieczenie ich plastikową folią, aby zapobiec dalszej inwazji tych pasożytów. W wielu przypadkach wystarczy jednak tylko wyprać pościel i inne tkaniny w wysokiej temperaturze 60-90 st. C. Następnie zalecane jest suszenie na gorąco w suszarce, przeprasowanie tkanin i umieszczenie ich w czystych torebkach lub szczelnych pojemnikach – aby znów nie dostały się do nich pluskwy.

Pluskwy na drobnych przedmiotach

Aby pozbyć się pluskiew z drobnych przedmiotów, najlepiej jest włożyć je do szczelnego worka, a następnie wstawić do zamrażarki na minimum 10 godzin. W zamrażarce powinna panować temperatura ok. -20 st. C.

Pluskwy na ścianach, podłogach, dywanach, meblach

Pluskwy w takich miejscach można spróbować usunąć odkurzaczem. Trzeba dokładnie odkurzyć podłogę, miejsca za listwami przypodłogowymi, dywany i ich powierzchnię pod spodem, ramy łóżek, szwy materaca i sam materac, wezgłowie łóżka, wnętrze łózka (jeśli jest otwieranie), meble tapicerowane, krzesła i inne potencjalne miejsca bytowania pluskwy. Po zakończeniu odkurzania należy szybko wyjąć worek i szczelnie zamknąć go w torbie, aby pluskwy nie rozprzestrzeniały się dalej.

Stosowanie olejków

Okazuje się, że pluskwy odstraszają niektóre olejki eteryczne, szczególnie olejek miętowy, z drzewa herbacianego oraz lawendowy. Można zatem spróbować takich olejków np. w urządzeniu do aromaterapii. Niestety ten sposób często pozwala jedynie na krótko odstraszyć insekty.

Zwalczanie pluskwy – metody profesjonalne

Jeśli domowe sposoby nie pomagają i nadal zauważamy oznaki bytowania pluskwy w domu, warto skorzystać z usług profesjonalnej firmy zajmującej się zwalczaniem pluskiew i innych szkodników. Dzięki temu możemy mieć pewność, że pozbędziemy się pasożyta na stałe. Dobrze byłoby przy tym zachęcić do podobnego działania właścicieli sąsiednich mieszkań. Aby jednak profesjonalna ekipa mogła w 100% pozbyć się pluskwy z domu, często konieczne jest pozbycie się mebli tapicerowanych i łóżka oraz zakup nowych. Dodatkowo trzeba opuścić dom na kilka dni, a nawet tygodni.

Jakie metody są stosowane w profesjonalnym zwalczaniu pluskiew? Zobaczcie poniżej.

Zamgławianie ULV

Zamgławianie to obecnie jedna z najpopularniejszych metod usuwania pluskiew. Jest też uważana za najskuteczniejszą, ale badania pokazują, że bomby oraz inne środki zamgławiające nie są w 100% skuteczne przeciwko tym pasożytom. Wskazuje się także na ich szkodliwość – niektóre są potencjalnie rakotwórcze. Mimo to, nadal wiele firm oferuje tę metodę jako najlepszą do zwalczania pluskiew w mieszkaniu. Polega na rozprowadzeniu specjalnego koncentratu za pomocą urządzenia generującego zimną mgłę. W efekcie mikroskopijne krople osadzają się w miejscach trudno dostępnych, co pozwala na usunięcie z nich ewentualnych siedlisk pluskiew.

Wygrzewanie mieszkania

Bardziej polecaną metodą jest wykorzystanie gorącej temperatury. Według wielu ekspertów, gorąca temperatura jest w stanie zabić wszystkie postacie owadów, od jaj, do osobników dojrzałych, a jest przy tym nieszkodliwa. Konieczne jest nagrzanie mieszkania do 60 st. C. Metoda ta ma jednak jedną wadę – konieczne jest wyniesienie sprzętów RTV i AGD, aby uniknąć ich uszkodzenia.

Wymrażanie ciekłym azotem

Poleca się także wymrażanie ciekłym azotem w celu zwalczenia pluskwy domowej. Metoda polega na wykorzystaniu generatora suchego lodu. Zamrożony strumień CO2 kierowany jest do potencjalnych miejsc bytowania pluskwy, czyli np. na łóżko, meble, ściany, podłogę. Podczas wymrażania umierają zarówno dorosłe pluskwy, jak i jaja oraz larwy. Jest to metoda bezpieczna, ekologiczna i szybka.

Oprysk ciśnieniowy

Oprysk ciśnieniowy bazuje na rozprowadzeniu w domu za pomocą opryskiwacza ciśnieniowego, środka biobójczego do miejsc, gdzie potencjalnie przebywają pluskwy. Należy jednak pamiętać, że pluskwy stały się oporne na wiele środków biobójczych, przy czym obecnie trwają badania nad preparatami, które mogłyby skuteczniej zwalczać pluskwy – m.in. badana jest możliwość zastosowania olejków eterycznych, aby przywrócić toksyczność specjalistycznych środków przeciwko pluskwom. Naukowcy starają się również opracować grzybobójczy biopestycyd, który będzie w stanie usuwać pluskwy oporne na dostępne środki owadobójcze.

Pluskwy - jak zapobiec pluskwom w domu?

Jak widać, pozbycie się pluskwy z domu może być bardzo trudne i czasochłonne. Dlatego też lepiej jest zapobiegać, aby uniknąć powyższych działań. Trzeba przede wszystkim pamiętać, że pluskwy mogą znajdować się niemal wszędzie. Zawsze więc uważnie obserwuj otoczenie i stosuj poniższe zasady:

• przed zakupem pościeli czy mebli, sprawdź, czy nie występują na produkcie oznaki bytowania pluskwy,

• nie wnoś do domu przedmiotów wyrzuconych przez innych np. na śmietnik – mogą być one siedliskiem pasożytów,

• po powrocie z podróży zawsze dokładnie sprawdzaj ubrania oraz bagaż, zanim wejdziesz do mieszkania,

• zmniejsz ilość przedmiotów zagracających mieszkanie,

• często pierz pościel w wysokiej temperaturze,

• dbaj o higienę materaca i ramy łóżka,

• odkurzaj meble tapicerowane,

• odkurzaj często dywany i powierzchnię pod nimi,

• zaglądaj od czasu do czasu za listwy przypodłogowe i w szczeliny między meblami, szukając oznak bytowania pluskiew,

• wyposaż się w suszarkę do ubrań i susz tkaniny na gorąco,

• kup urządzenie do aromaterapii i regularnie stosuj polecany olejek eteryczny przeciwko pluskwom.

Bibliografia

• Rosie F. Davis, Graham A. Johnston, Michael J. Sladden, Rozpoznawanie i leczenie chorób powszechnie występujących u osób podróżujących, wywołanych przez pasożyty zewnętrzne, "Dermatologia po dyplomie" 2010, nr 2.

• Podręcznik procedur ochrony przed szkodnikami. Pluskwy, Kwiecień 2011.

• A. Buczek, „Choroby pasożytnicze. Epidemiologia, diagnostyka, objawy”, wyd. Koliber – Oficyna Wydawnicza Fundacji na Rzecz Zwalczania Kleszczy i Profilaktyki w Chorobach Odkleszczowych, Lublin, 2005, s. 336-339.

• Cooper R, Wang C, Singh N (2015) Mark-Release-Recapture Reveals Extensive Movement of Bed Bugs (Cimex lectularius L.) within and between Apartments. PLOS ONE 10(9): e0136462.

• R. Fölster-Holst, H. Hamm, „Dermatozy pasożytnicze wieku dziecięcego”, Dermatologia po Dyplomie, Tom 1 nr 4, 2010, s. 68.