Ostropest plamisty – na co pomaga i jak suplementować? Przegląd badań

Ostropest plamisty (Silybum marianum) – charakterystyka

Ostropest plamisty to roślina z rodziny astrowatych. Ze względu na kompleks cennych składników, wywiera szczególnie korzystny wpływ na wątrobę, przez co jest nazywany także rośliną wątrobową. Roślina ta ponadto wykazuje pewne cechy przypisywane zwykle znanym adaptogenom, takim jak np. ashwagandha.

Ostropest od dawna jest ceniony jako roślina lecznicza – stosowano go już w czasach antycznych jako środek na zatrucia grzybami. Obecnie ma swoje zastosowanie głównie w fitoterapii oraz homeopatii. Właściwości lecznicze wykazuje przede wszystkim wyciąg z nasion i owoców – określa się go mianem sylimaryny. Związek ten jest kompleksem dobroczynnych fitoskładników, m.in.:

• sylikrystyna,

• sylidianina,

• izosylibina,

• sylibina.

Składniki te mają właściwości ochronne dla wątroby przeciwko szkodliwemu działaniu toksyn, które rozkłada ten narząd. Chronią także przed stresem oksydacyjnym i pobudzają regenerację hepatocytów. Ekstrakt z ostropestu ponadto uznawany jest jako środek poprawiający trawienie, gdyż ma zdolność stymulowania produkcji soków trawiennych i żółci. Wyciąg dodatkowo jest ceniony ze względu na działanie ochronne, m.in. na błony śluzowe. Dodatkowo sylibina zawarta w ostropeście, ma potwierdzone w badaniach klinicznych działanie antyoksydacyjne.

Ostropest plamisty – obszary zastosowania według WHO

W 2002 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała monografię na temat roślin leczniczych, gdzie znalazł się także ostropest plamisty. Według tej publikacji, ostropest plamisty (jego wyciąg) ma następujące obszary zastosowania:

• suplementacja na podstawie badań klinicznych, w terapii zapalenia lub marskości wątroby,

• suplementacja w terapii kamicy dróg żółciowych oraz dyspepsji (niestrawności),

• suplementacja (zalecana przez medycynę ludową – niepotwierdzona badaniami) w leczniu braku miesiączki u kobiet, cukrzycy, żylaków, krwawień wewnątrzmacicznych, zaparć i kataru siennego.

Ostropest plamisty – dowiedzione naukowo działanie (przegląd badań)

Czy wyżej wymienione właściwości rzeczywiście można przypisać ostropestowi? Co na ten temat mówią przeprowadzone dotychczas badania kliniczne i inne doświadczenia naukowe? Poniżej przedstawiam przegląd badań na temat poszczególnych właściwości ostropestu.

1. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD)

W badaniach jednoznaczne dowody potwierdzające skuteczność wyciągu z ostropestu plamistego, dotyczą m.in. niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby, czyli NAFLD. To spektrum chorób wątroby, które wynikają z nadmiaru tłuszczu, np.: stany zapalne wątroby, zwłóknienie lub marskość. Korzystny wpływ wyciągu z ostropestu na tego rodzaju schorzenia, wykazano m.in. w badaniach randomizowanych na pacjentach z NAFLD z grupą kontrolną z 2009 roku. Uczestnikom badania podawano suplementy zawierające wyciąg z ostropestu plamistego. Doświadczenie sprawiło, że znacznie obniżyło się stężenie enzymu transaminazy wątrobowej, a także poprawiły się inne parametry biochemiczne, które decydowały o stopniu nasilenia choroby. Zastosowana dawka sylimaryny wynosiła w tym badaniu 280 mg na dobę. W innym badaniu podawano przez 2 miesiące 420 mg sylimaryny na dobę pacjentom z NAFLD, co również jednoznacznie potwierdziło korzystny wpływ na poziom transaminaz i poprawę innych wyników (m.in. w badaniu USG). Dodatkowo w badaniu z 2012 roku dowiedziono także, że przyjmowanie suplementu z wyciągiem z ostropestu plamistego w dawce 140 mg na dobę przez 8 tygodni przez osoby z NAFLD, prowadzi do obniżenia m.in.:

• stężenia insuliny,

• poziomu ALT i AST,

• poziomu indeksu HOMA.

2. Zmniejszanie toksyczności leków i trucizn

W badaniach na szczurach dowiedziono, że wyciąg z ostropestu zapobiega uszkodzeniu hepatocytów wątroby w wyniku toksycznego działania niektórych substancji, m.in.: paracetamolu, etanolu czy notryptyliny. Ponadto 2008 roku dowiedziono, że sylimaryna może redukować powstałe już uszkodzenia wątroby spowodowane działaniem trucizn przemysłowych i niektórych leków. Takie działanie potwierdzają również badania z 2018 roku, gdzie wykazano, że sylimaryna chroni m.in. przed toksycznym działaniem paracetamolu. Podobne działanie substancja ta wykazuje w stosunku do alkoholu etylowego, który to przyjmowany długotrwale prowadzi do stłuszczenia tkanki wątrobowej i rozwoju alkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby. W 2012 roku dowiedziono, że wyciąg z ostropestu może zapobiegać rozwojowi tej choroby dzięki właściwości antyoksydacyjnym i stymulowaniu aktywności enzymów, które mają właściwości przeciwrodnikowe (np. katalaza). Dodatkowo wyciąg z ostropestu przyspiesza metabolizm, w tym także trawienie etanolu.

3. Obniżanie poziomu cholesterolu

W badaniach na szczurach z 2016 roku dowiedziono, że stosowanie od 300 do 600 mg sylimaryny na dobę, pozwala obniżyć poziom cholesterolu LDL, a także trójglicerydów u osobników, które mają dietę bogatą w cholesterol. Po ok. 60 dniach doświadczeń, zwierzęta otrzymujące suplementację, miały także wyższy poziom „dobrego” cholesterolu HDL. Badania te zostały także potwierdzone z udziałem ludzi – np. w 2018 roku przeprowadzono test kliniczny na osobach zmagających się z cukrzycą. Wykazano, że u uczestników suplementacja sylimaryną spowodowała m.in. obniżenie:

• poziomu trójglicerydów,

• cholesterolu całkowitego,

• cholesterolu LDL.

Ponadto odnotowano poprawę glikemii.

4. Zwłóknienie wątroby oraz marskość

Badania naukowe potwierdzają także jednoznacznie korzystne działanie suplementacji wyciągiem z ostropestu plamistego na stabilizację błon komórkowych i syntezę białek, co powoduje przyspieszenie regeneracji tkanki wątrobowej – tym samym ostropest stanowi obecnie istotny element terapii takich schorzeń, jak marskość wątroby oraz jej zwłóknienie. Dodatkowo w niedawno przeprowadzonych badaniach (z 2020 roku) dowiedziono, że suplementacja sylimaryny jest także związana ze zmniejszeniem liczby zgonów wśród osób z marskością wątroby. Naukowcy obecnie skłaniają się ku temu, by ostropest stanowił obowiązkowy element terapii u osób, które zmagają się ze stłuszczeniowym zapaleniem wątroby oraz ostrą niewydolnością tego organu. Z kolei w badaniach z 2017 roku udowodniono, że wyciąg z ostropestu może zahamować proces włóknienia wątroby w wyniku uszkodzeń tkanki wątrobowej przez pewne monocyty.

Jakie działanie ostropestu nie zostało jeszcze jednoznacznie udowodnione?

Poza powyższymi właściwościami, sylimarynie zawartej w ostropeście przypisuje się znacznie większe możliwości. Niestety jak dotąd naukowcom nie udało się ich jednoznacznie potwierdzić, dlatego konieczne jest przeprowadzenie kolejnych badań, aby móc dodać je do listy właściwości ostropestu. O jakich właściwościach mowa? Wyjaśniam poniżej.

1. Zwiększanie laktacji

W 2010 roku pewna firma zgłosiła do EFSA prośbę o zatwierdzenie sylimaryny jako substancji wspierającej laktację po urodzeniu dziecka. Firma oparła się we wniosku na badaniach na ludziach (2 badania) oraz zwierzętach (3 badania). Jednak po analizie, EFSA odmówiła wydania takiego zatwierdzenia z odpowiedzią, że nie widzi zależności przyczynowo-skutkowej między wzrostem laktacji a suplementacją sylimaryny.

W 2014 roku natomiast przeprowadzono eksperyment na szczurach, w którym dowiedziono, że wyciąg z ostropestu podwyższa stężenie prolaktyny, a tym samym sprzyja laktacji. Konieczne są jednak dalsze badania, aby wysunąć ostateczne wnioski na temat sylimaryny w kontekście zwiększania laktacji u kobiet po porodzie.

2. Wirusowe zapalenie wątroby

Sylimarol zawarty w wyciągu z ostropestu plamistego nie wpływa, według dotychczasowych badań, na aktywność wirusa powodującego wirusowe zapalenie wątroby i nie poprawia poziomu ALT. Z drugiej jednak strony w badaniach odnotowano, że osoby suplementujące sylimarol mają słabsze objawy i nasilenie choroby oraz lepsze samopoczucie. Konieczne są jednak dalsze badania w zakresie możliwości wykorzystania wyciągu z ostropestu w leczeniu WZW.

Czy warto przyjmować suplementy z wyciągiem z ostropestu plamistego?

Mając na uwadze powyższe badania, a także wytyczne Amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków (FDA), która to dopuściła sylimarynę jako bezpieczny suplement diety, warto przyjmować tego rodzaju suplement w przebiegu pewnych schorzeń, oczywiście po konsultacji z lekarzem. Dotychczasowe analizy ponadto nie potwierdziły, aby występowały przypadki przedawkowania sylimaryny, co także jest argumentem za taką suplementacją.

Kiedy warto suplementować ostropest plamisty? Zalecenia są następujące:

• dyspepsja (niestrawność),

• problemy trawienne związane z wątrobą,

• podwyższenie wartości parametrów wątrobowych (GGT, ALT, fetuina A),

• marskość i zwłóknienie wątroby,

• niealkoholowe stłuszczenie wątroby,

• przyjmowanie paracetamolu w długotrwałej terapii (działanie ochronne na wątrobę),

• podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów.

Ostropest plamisty – dawkowanie

W kompendium opublikowanym przez WHO na temat roślin leczniczych wskazano, że stosowanie ok. 200-400 mg sylimaryny na dobę (w przeliczeniu na sylibinę) w postaci wystandaryzowanego wyciągu z ostropestu, jest bezpieczne. Konieczne jest jednak określenie indywidualnej dawki standaryzowangeo wyciągu z ostropestu, a także określenie długości stosowania – w tym miejscu należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Ostropest plamisty – skutki uboczne suplementacji i przeciwwskazania

Obecnie nie ma oficjalnej informacji na temat stosowania sylimarolu u dzieci i młodzieży, ze względu na brak wystarczającej ilości badań. W tej grupie wiekowej nie powinno się zatem stosować takiej suplementacji. Podobnie kobiety karmiące piersią oraz w ciąży – nie powinny przyjmować ostropestu plamistego, gdyż świat nauki nie dostarczył wystarczających danych na temat bezpieczeństwa stosowania ostropestu w tych przypadkach.

Jeśli chodzi o skutki uboczne, obecne dane nie potwierdzają, aby przyjmowanie wyciągu z ostropestu powodowało poważne skutki uboczne czy przypadki zgonu. Ponadto częstość występowania skutków ubocznych jest niska i ma łagodny charakter (np. mdłości, wzdęcia, działanie przeczyszczające, swędzenie skóry, bóle głowy).

Istotnym przeciwwskazaniem do stosowania wyciągu z ostropestu plamistego jest alergia na inne rośliny astrowate. Należy także skonsultować stosowanie suplementu z lekarzem, jeśli przyjmujemy na stałe leki bądź cierpimy na choroby przewlekłe.

Bibliografia

• Silymarin for the treatment of chronic liver disease. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2007;3(11):825-826.

• Wu DF, Peng RX, Ye LP, Yu P. [The effects of silymarin on hepatic microsomal and mitochondrial membrane fluidity in mice]. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi. 2003 Sep;28(9):870-2.

• Hajiaghamohammadi AA, Ziaee A, Oveisi S, Masroor H. Effects of metformin, pioglitazone, and silymarin treatment on non-alcoholic Fatty liver disease: a randomized controlled pilot study. Hepat Mon. 2012;12(8):e6099.

• Gobalakrishnan S, Asirvatham SS, Janarthanam V. Effect of Silybin on Lipid Profile in Hypercholesterolaemic Rats. J Clin Diagn Res. 2016;10(4):FF01-FF5.

• Zaidi SNF, Mahboob T. Prevention of liver cirrhosis by Silymarin. Pak J Pharm Sci. 2017 Jul;30(4):1203-1211.

• Gillessen A, Schmidt HH. Silymarin as Supportive Treatment in Liver Diseases: A Narrative Review. Adv Ther. 2020 Apr;37(4):1279-1301. doi: 10.1007/s12325-020-01251-y. Epub 2020 Feb 17.

• Gillessen A, Schmidt HH. Silymarin as Supportive Treatment in Liver Diseases: A Narrative Review. Adv Ther. 2020 Apr;37(4):1279-1301. doi: 10.1007/s12325-020-01251-y. Epub 2020 Feb 17.

• Tedesco D, Tava A, Galletti S, Tameni M, Varisco G, Costa A and Steidler S, 2004b. Effects of silymarin, a natural hepatoprotector, in periparturient dairy cows. Journal of Dairy Science, 87, 2239-2247.

• Carotenuto D, unpublished. Effects of silymarin on biochemical parameters of mother’s milk in lactating women. Internal File, Milte.

• Osna NA, Donohue TM Jr, Kharbanda KK. Alcoholic Liver Disease: Pathogenesis and Current Management. Alcohol Res. 2017;38(2):147-161.

• Papackova Z, Heczkova M, Dankova H, et al. Silymarin prevents acetaminophen-induced hepatotoxicity in mice. PLoS One. 2018;13(1):e0191353.

• Xie, Y.; Zhang, D.; Zhang, J.; Yuan, J. Metabolism, Transport and Drug–Drug Interactions of Silymarin. Molecules 2019, 24, 3693.

• Hagag AA, Elgamsy MA, El-Asy HM, Mabrouk MM. Protective Role of Silymarin on Hepatic and Renal Toxicity Induced by MTX Based Chemotherapy in Children with Acute Lymphoblastic Leukemia. Mediterr J Hematol Infect Dis. 2016 Sep 1;8(1):e2016043.