Ostropest plamisty – właściwości i działanie. Jak stosować?

Ostropest plamisty – charakterystyka rośliny, wygląd

Ostropest plamisty występuje powszechnie w Europie Południowej, Azji Środkowej, a także w Afryce Północnej. Jest to gatunek, który przypadkowo rozprzestrzenił się po całym świecie. Nie ma zbyt wielu wymagań uprawy, dlatego też jest w stanie przyjąć się niemal na każdym kontynencie oraz w każdych warunkach klimatycznych. Znajdziemy go jednak głównie w Egipcie, Turcji, Hiszpanii, Włoszech i Indiach. Jest zarówno rośliną uprawną, jak i dziko rosnącą. Roślina sięga nawet 1,6 metra wysokości.

W Polsce ostropest można spotkać w postaci uprawnej oraz dzikiej na łąkach. Charakterystyczne są fioletowe kwiaty oraz kłujące liście.

Ostropest – właściwości lecznicze i skład

Ostropest plamisty (Sylibium marianum) posiada wiele cennych składników (głównie owoce), przez co jego działanie lecznicze jest szerokie. Najbardziej ceniona jest sylimaryna zawarta w ostropeście – stanowi ona kompleks kilku substancji o działaniu antyoksydacyjnym. Wykazuje również działanie wspomagające wątrobę i układ trawienny. Działa żółciopędnie, przeciwzapalnie, spazmolitycznie, odtruwająco i regeneracyjnie na komórki wątrobowe. Sylimaryna nie jest jedynym docenianym składnikiem ostropestu. W nasionach tej rośliny znajdują się także prozdrowotne olejki eterycznie i gorycze – te wspomagają trawienie i działają spazmolitycznie. Znajdziemy także zdrowe kwasy tłuszczowe, m.in. kwas linolowy, oleinowy i palmitynowy – kwasy te mają duży potencja antyoksydacyjny oraz ochronny dla układu sercowo-naczyniowego. W ostropeście znajdują się też liczne sterole roślinne (te korzystnie wpływają na profil lipidowy i poziom cholesterolu) oraz witamina E (to naturalny antyoksydant).

Na co działa ostropest? W jakich schorzeniach jest polecany?

Ostropest słynie przede wszystkim z działania wspomagającego pracę wątroby oraz trawienie. Ale to nie jedyne właściwości ostropestu. Szczególnie cenna jest odmiana Fructus Silybi mariani – wspomaga ona niemal cały organizm. Ostropest jest jednak najlepiej przebadany pod bardziej zawężonym kątem działania – i na tym zatem skupię się w niniejszym artykule.

1. Ostropest na wątrobę

Zioło to zostało dokładnie przebadane pod kątem stosowania na schorzenia związane z wątrobą – jest wykorzystywane m.in. jako lek osłonowy i wspomagający regenerację wątroby. Swoje działanie zawdzięcza sylimarynię, która zawarta jest w suchej owocni oraz w nasionach ostropestu. Substancja ta należy do grupy flawonoidów. To właśnie na ich podstawie produkuje się leki osłonowe i regenerujące wątrobę. Związki te ponadto wykazują działanie oczyszczające oraz odtruwające. Wykorzystuje się je w leczeniu takich chorób, jak marskość wątroby, choroba alkoholowa, zatrucie grzybami, zwyrodnienie tłuszczowe wątroby, wirusowe zapalenie wątroby (typu A, B oraz C).

2. Ostropest na poprawę pamięci

Ostropest zawiera sylimarynę, która m.in. minimalizuje niekorzystny wpływ działania wolnych rodników na komórki organizmu. Dzieje się to również w obrębie mózgu i układu nerwowego – dzięki temu ostropest może być stosowany na poprawę funkcji umysłowych, pamięci czy koncentracji.

3. Ostropest na cukrzycę

Ostropest, jak wykazały badania, może wspomagać leczenie cukrzycy typu II (a konkretniej zawarta w ostropeście sylimaryna). Regularne spożywanie ostropestu może u osób z tego rodzaju cukrzycą obniżyć poziom glukozy we krwi. Dodatkowo sylimaryna ma działanie obniżające poziom cholesterolu.

4. Ostropest na skórę

Ostropest plamisty pomaga również w stanach zapalnych, istotnie je łagodząc – stąd znajduje swoje zastosowanie w chorobach skóry, które przebiegają wraz ze stanem zapalnym, np. łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry. Łagodzi egzemy, zmniejsza zaczerwienienie skóry, rozjaśnia cerę, wspomaga gojenie się ran, zwalcza nadmierne rogowacenie skóry. Jest idealny dla cery tłustej ze skłonnością do trądziku.

5. Ostropest wzmacnia odporność organizmu

Ze względu na silne właściwości przeciwutleniające, ostropest może być stosowany w celach profilaktycznych. Może stanowić m.in. profilaktykę przeciwnowotworową, gdyż hamuje niekorzystne działanie wolnych rodników. Tym samym mechanizmem wzmacnia odporność organizmu – wspomaga działanie układu immunologicznego.

6. Ostropest na układ trawienny

Ostropest, a konkretniej suchy ekstrakt z owoców ostropestu, może być stosowany w celu zapewnienia ochrony dla komórek błony śluzowej żołądka. Zawarte w ostropeście składniki mają także działanie poprawiające trawienie pokarmów ciężkostrawnych i działają rozkurczowo.

7. Ostropest na włosy

Ostropest można także stosować w celu odżywienia włosów (np. w postaci oleju do stosowania zewnętrznego lub suplementu stosowanego wewnętrznie). Zmniejsza łamliwość włosów, hamuje łysienie i wypadanie włosów, nawilża kosmyki, łagodzi problemy skóry głowy.

Niejednoznacznie wyniki badań na temat działania ostropestu

Są także badania, które dają niejednoznaczne wyniki, jeśli chodzi o działanie ostropestu. Niektórzy naukowcy sugerują np., że suplementacja sylimaryny może wspierać laktację u kobiet karmiących piersią. W 2010 roku pewna firma zgłosiła się do agencji EFSA z prośbą o zatwierdzenie sylimaryny jako preparatu na wspieranie laktacji. Firma oparła się przy tym o 3 badania na zwierzętach oraz 2 badania na ludziach. Po analizie EFSA odmówiła wydania zatwierdzenia, gdyż nie zauważyła zależności przyczynowo-skutkowej między przyjmowaniem sylimaryny a wzrostem laktacji. Jednocześnie w 2014 roku przeprowadzono badanie na szczurach, podczas którego wykazano, że ekstrakt z ostropestu podwyższa stężenie prolaktyny u tych zwierząt i sprzyja laktacji. Konieczne są zatem kolejne badania nad takim działaniem sylimaryny u ludzi.

Sylimaryna budzi jeszcze inne wątpliwości – odnośnie działania na wirusowe zapalenie wątroby. Dotychczasowe wyniki badań pozostają nadal niejednoznaczne. Sylimarol nie wpływa na aktywność wirusa i nie pozwala na poprawę parametru ALT, natomiast naukowcy podkreślają jednocześnie, że osoby przyjmujące sylimarol odczuwają łagodniej symptomy choroby i mają lepsze samopoczucie. Dodatkowo warto nadmienić, że próba potrójnej terapii wirusowego zapalenia wątroby typu C z pomocą sylimarolu, selenu oraz kwasu alfa-liponowego, pozwoliła uczestnikom jednego z badań na uniknięcie transplantacji, poprawę parametrów wątrobowych i przywrócenie kompletnych funkcji tego organu – u osób zakwalifikowanych do przeszczepu wątroby. Podobnie jak w przypadku oddziaływania na laktację, tutaj również konieczne są dalsze badania nad wpływem ostropestu na wirusowe zapalenie wątroby.

Ostropest – dawkowanie

W kompendium roślin leczniczych wydanym przez WHO zaleca się stosowanie ok. 200-400 mg sylimaryny w formie wystandaryzowanego wyciągu z ostropestu plamistego (w przeliczeniu na sylibinę). Aby określić dzienną dawkę wyciągu oraz długość kuracji, kieruj się wskazaniami lekarza oraz zawartymi na opakowaniu produktu – bądź skonsultuj się z farmaceutą.

Ostropest – jak można stosować?

Form, w jakich możemy spożywać ostropest jest wiele. Niektórzy doceniają nasiona, które uprzednio można zmielić (ale nie trzeba), a inni – olej z ostropestu. Jeszcze inni preferują tabletki w postaci suplementów diety z ostropestem. Co wybrać?

Zielarz zapewne zaleci nam spożywanie niezmielonych nasion, gdyż po zmieleniu w miarę upływu czasu produkt utraci wiele cennych właściwości. Rozwiązaniem jest samodzielne zmielenie nasion zaraz przed spożyciem – wówczas mamy pewność, że spożywamy ostropest z wysoką wartością odżywczą. Jeśli chodzi o dawkowanie, dziennie można przyjmować 1-2 łyżeczki zmielonych nasion ostropestu. Można je dodać do sałatek, na kanapki czy jako przyprawa do różnych potraw. Można również sporządzić napar z ostropestu – wówczas zalewamy przegotowaną wodą 2 łyżeczki świeżo zmielonego ostropestu. Odczekujemy kilka minut i napar jest gotowy do spożycia. Zmielone nasiona można też dodać do musli czy jogurtu.

Jeśli nie masz ochoty mielić samodzielnie nasion ostropestu, możesz sięgnąć po tabletki z ostropestem. Należy je spożywać w trakcie posiłku lub zaraz po nim, popijając dużą ilością wody. Kuracja trwa zwykle od 1 do nawet 6 miesięcy. Można przyjmować od 35 do 150 mg skoncentrowanego wyciągu z ostropestu na dobę. Czy warto przyjmować ostropest w tabletkach? Producenci takich preparatów przekonują, że tabletki mają o wiele większą zawartość sylimaryny od innych form.

Alternatywnie można stosować, zamiast nasion lub tabletek, olej z ostropestu. To forma zasługująca na uwagę, gdyż olej jest pozyskiwany z nasion ostropestu i zawiera dużą dawkę sylimaryny. Stosowany wewnętrznie zadziała korzystnie m.in. na wątrobę i układ trawienny, a zewnętrznie – poprawi stan skóry, włosów i przyspieszy gojenie się ran. Olej można stosować w ilości 3 łyżeczek na dobę (przed jedzeniem).

Jeśli chodzi o stosowanie typowo zewnętrzne, można wykorzystać olej lub zmielone nasiona i dodać je np. do ulubionej maseczki do włosów (lub zakupić gotową maseczkę z ostropestem). Można też wykonać domową maseczkę z tym składnikiem, mieszając nasiona lub olej z ostropestu z olejkiem migdałowym i oliwą z oliwek – maseczkę nakładamy na włosy na pół godziny. Efektem będzie regeneracja skóry głowy i włosów, odżywienie kosmyków, wygładzenie. Maseczkę można też położyć na twarz – wówczas efektem będzie nawilżenie skóry, złagodzenie podrażnień, poprawa kolorytu.

Jaka forma ostropestu plamistego jest najlepsza? Olej, tabletki czy nasiona?

Na rynku znajdziemy wiele produktów z ostropestem plamistym – są to zwykle różnego rodzaju leki i suplementy. Pamiętajmy jednak, że natura daje nam bezpośredni dostęp do ostropestu plamistego – warto z tego skorzystać. Wystarczy znaleźć roślinę i wykorzystać jej ziarna. Jeśli jednak chodzi o zawartość sylimaryny, tabletki będą miały jej więcej niż np. olej z ostropestu lub zmielone nasiona. Poza tym produkt tabletkowany zawiera zazwyczaj standaryzowany ekstrakt, dlatego też znamy dokładną zawartość składników aktywnych w dawce. Z drugiej jednak strony stosowanie oleju ma tę zaletę, że jest on naturalnym źródłem antyoksydantów (witamina E) i nienasyconych kwasów tłuszczowych (kwasy omega). Istotne jest jednak, aby olej był wysokiej jakości, zimnotłoczony, nierafinowany i niefiltrowany oraz świeży – tylko wtedy będzie stanowił wartościowe źródło substancji odżywczych. Taki produkt sprawdzi się też do pielęgnacji skóry i włosów.

Co polecamy do stosowania? Warto przyjmować suplementy lub samodzielnie mielić nasiona ostropestu, a olej z tej rośliny stosować na co dzień w kuchni – np. dodając go do sałatek – oraz do stosowania zewnętrznego (na włosy, skórę).

Ostropest plamisty – przeciwwskazania do stosowania

Niestety nie wszyscy mogą sięgać po ostropest. Przed taką kuracją warto zapytać o zdanie lekarza. Szczególnie uważać powinny osoby przyjmujące różne leki, gdyż sylimaryna zawarta w ostropeście może wchodzić w interakcje ze składnikami leków, oddziałując negatywnie na ich metabolizm (np. takie działanie występuje w połączeniu z metronidazolem czy enzymem CYP3A4 – a ten odpowiada za rozkład ponad 50% istniejących na świecie leków). Dla bezpieczeństwa należy poinformować lekarza o stosowanych preparatach, nawet jeśli są bez recepty.

Po ostropest nie powinny również sięgać osoby, które mają niedrożne kanaliki żółciowe. Działanie żołciopędne może bowiem spowodować żołtaczkę i inne poważne konsekwencje w wyniku nagromadzenia żółci w woreczku (przez jej utrudniony odpływ).

Na ostropest powinni także uważać alergicy – zdarzają się bowiem reakcje alergiczne na tę roślinę, często u osób uczulonych na rośliny z rodziny Asteraceae (rumianek, nagietek, arnika itd.).

Po ostropest nie powinny sięgać ponadto kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz dzieci poniżej 12. roku życia.

Ostropest plamisty – skutki uboczne

Istnieją niestety możliwe skutki uboczne stosowania ostropestu plamistego. U niektórych osób zauważono:

• bóle głowy,

• biegunki,

• bóle stawów,

• swędzenie skóry,

• zgagę i niestrawność,

• bóle stawów,

• mdłości,

• wzdęcia,

• wysypka.

Ponieważ ostropest może obniżać poziom cukru we krwi, osoby chore na cukrzycę lub hipoglikemię powinny stosować go ostrożnie. Co ważne, ostropest może zmniejszać skuteczność tabletek antykoncepcyjnych, co jest związane z tym, że jego składniki mogą hamować enzym beta-glukuronidazy (a ten występuje w niektórych doustnych środkach antykoncepcyjnych).

Ponadto według oficjalnej opinii EMA (według bazy danych EudraVigilance), jak na razie nie odnotowano żadnych poważnych skutków ubocznych stosowania ekstraktów z ostropestem plamistych, ani przypadków zgonu. Raport podkreśla ponadto, że preparaty ziołowe na bazie ostropestu plamistego wykazują wysoki poziom bezpieczeństwa, a częstość występowania skutków ubocznych jest niska – a gdy już dochodzi do takich efektów, mają one raczej łagodny charakter.

Ile kosztuje ostropest plamisty? Cena

Ostropest plamisty jest stosunkowo tani – kupimy go już za ok. 5 zł za 100 g nasion (zmielonych lub całych). Olej z ostropestu natomiast kupimy za ok. 10 zł za 100 ml, z kolei tabletki z ostropestem – w cenie ok. 20-30 zł za 100 tabletek/kapsułek.

Ostropest można kupić niemal we wszystkich sklepach zielarskich i sklepach internetowych ze zdrową żywnością.

Bibliografia

• Nurzyńska – Wierdak R. i in.,Ostropest plamisty (Silybum marianum [L .] Gaertn.) – fitochemia i efekty terapeutyczne; Annales Horticulturae, 28(4), 15-32.

• Kołota A., Możliwość zastosowania ekstraktu z sylimaryny w alkoholowej chorobie wątroby – przegląd literatury; Alcohol Drug Addict 2017; 30 (2): 137-154.

• Siudem P., Sylimaryna jako lek i suplement diety, Farmakoterapia 2018/10/31.

• Vargas-Mendoza NI. Hepatoprotective effect of silymarin. World jour-nal of hepatology. 2014;6(3):144-149.

• K. Rajender R., Silymarin for the treatment of chronic liver disease. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2007;3(11):825-826.