Omamy (halucynajce) – jakie są rodzaje i przyczyny?

Omamy (halucynacje) – charakterystyka zaburzenia

Z definicji omamy to fałszywe spostrzeżenia, których doznajemy bez zewnętrznego bodźca oddziałującego na dany zmysł – a o występowaniu którego osoba doznająca omamów jest całkowicie przekonana. W przebiegu tego zaburzenia istnieje bardzo silne przekonanie o realności odczuwanych doznań przez jeden ze zmysłów (np. omamy słuchowe czy omamy dotykowe). Charakterystyczna jest także oporność na perswazję: ciężko jest wytłumaczyć choremu – przekonać go – że to co widzi lub słyszy, tak naprawdę nie jest zgodne z rzeczywistością.

Omamy – w przeciwieństwie do urojeń – dotyczą spostrzeżeń, a nie myśli na dany temat czy sytuację. Wyróżnia się omamy:

• wzrokowe,
• słuchowe,
• dotykowe,
• smakowe,
• węchowe.

Za pomocą zmysłów wzroku, słuchu, dotyku, smaku i węchu, możemy doświadczać rzeczywistości i rozumieć ją. Gdy odbieramy bodźce zmysłowe, poznajemy to, co nas otacza, rejestruje i przetwarzamy informacje, a także reagujemy adekwatnie do uzyskanych spostrzeżeń. W przypadku niektórych zaburzeń natury psychicznej lub neurologicznej, spostrzeganie może być nieco zniekształcone lub nieprawidłowe. A to objawia się m.in. omamami (halucynacjami) czy też iluzjami patologicznymi. Przyczyną omamów bywa także schizofrenia lub choroba dwubiegunowa, ale okazuje się, że omamy występują także u osób zdrowych.

Halucynacje a urojenia: czym się różnią?

W kwestii omamów, warto jeszcze poruszyć to, czym są urojenia, gdyż często myli się je z omamami. Urojenia to fałszywe przekonania na temat otoczenia, które są uparcie podtrzymywane przez chorego, mimo wielu dowodów, które wskazują na ich nieprawdziwość. Urojenia różnią się od omamów tym, że zaburzona jest treść myślenia – a nie spostrzegania – co stanowi diametralną różnicę.

Halucynacje – rodzaje. Jakie są typy halucynacji?

• Omamy wzrokowe – inaczej nazywane zwidami i przywidzeniami, mogą przyjmować postać prostych i nieuformowanych np. błysków światła czy też wizji przedmiotów (bądź osób).
• Omamy słuchowe – mają związek z nieprawidłowym odczytywaniem dźwięków prostych, takich jak szumy czy odgłos kroków, jak i głosów nieistniejących osób. W wielu przypadkach osoby doznające omamów słuchowych słyszą głosy, które komentują zachowanie pacjenta, albo mu coś nakazują. Często obserwuje się w takiej sytuacji dialog omamowy, który polega na tym, że chory słyszy rozmowy na swój temat ze strony kilku osób.
• Omamy dotykowe – cenestetyczne – są ściśle powiązane z czuciem. Chory doznaje odczuć fizycznych w obrębie skóry lub nawet narządów wewnętrznych. Nierzadko są to dość dziwne doznania, gdyż pacjent może czuć np. przesuwanie się narządów.
• Omamy smakowe – to omamy polegające na pojawianiu się uczucia przykrego smaku bez powodu.
• Omamy węchowe – polegają na czuciu zapachu, mimo braku jego źródła. Zwykle zapach ten – podobnie jak w przypadku omamów smakowych – jest nieprzyjemny. Pacjenci doznający omamów węchowych często opisują owy zapach jako zapach siarki, spalenizny, a nawet śmierci czy piekła.

Poza powyższymi rodzajami, omamy dzielą się także na 2 ogólne typy: omamy rzekome oraz omamy senne. W przypadku omamów rzekomych mówimy o pseudohalucynacjach, które polegają na nieprawidłowym spostrzeganiu doznań powstających bez bodźców zewnętrznych – jednak chory umiejscawia je niejako we wnętrzu swojego ciała. Zwykle tego typu omamy przyjmują formę pseudohalucynacji słownych, które osoba ich doznająca opisuje jako „słyszenie głosów w głowie”.

Istnieją także halucynacje senne, które dzieli się na omamy hipnopompiczne (pojawiające się w czasie wybudzania) oraz omamy hipnagogiczne (pojawiające się w czasie zasypiania). Tego typu omamy mają zwykle postać halucynacji wzrokowych i słuchowych. Mogą przypominać marzenia senne, ale są znacznie bardziej natężone.

Omamy i halucynacje – co jest ich przyczyną?

Przyczyny omamów (halucynacji) mogą być rozmaite. Poniżej przedstawiamy najczęstsze przyczyny pojawiania się omamów, ale należy zaznaczyć, że omamy mogą pojawiać się u osób zdrowych, bez zdiagnozowanych poniższych zaburzeń. Do możliwych przyczyn omamów i halucynacji zalicza się głównie:

• zaburzenia z kręgu schizofrenii,
• zaburzenia afektywne (np. choroba afektywna dwubiegunowa i zaburzenia depresyjne),
• zaburzenia osobowości (szczególnie osoby z zaburzeniem borderline),
• zaburzenia dysocjacyjne,
• zaburzenie stresowe pourazowe,
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia itd.).

Na największą uwagę zasługuje schizofrenia, gdyż to ona właśnie charakteryzuje się największą intensywnością omamów. Polega na słyszeniu głosów omamowych, które komentują zarówno zachowanie pacjenta, jak i jego myśli. Występują także inne omamy, np. wzrokowe i dotykowe. Schizofrenia może być zatem przyczyną omamów – i to zarówno u dorosłych, jak i dzieci.

Omamy często pojawiają się u osób, które cierpią na chorobę afektywną dwubiegunową. Inną częstą przyczyną jest epizod ciężkiej depresji czy też wzmożonej manii. W przypadku depresji, halucynacje mają zwykle charakter oskarżających głosów, mających wywoływać głównie poczucie winy, wstydu, zbliżającej się śmierci. W przypadku manii natomiast, chory określa zwykle omamy jako głosy, które podkreślają jego uzdolnienia, niesamowite wpływy czy wyjątkowe talenty i możliwości.

Omamy nierzadko pojawiają się także u osób, które cierpią na choroby otępienne. Na przykład często obserwuje się je u osób starszych cierpiących na chorobę Alzheimera czy też u osób z otępieniem z ciałami Lewy’ego. W przypadku obu jednostek chorobowych, omamy to jeden z objawów klinicznych.

Halucynacje w zespole majaczeniowym

Omamy pojawiają się również u osób, które cierpią na zespół majaczeniowy. Majaczenie charakteryzuje się ostrym, ale przemijającym stanem, który został wywołany nieprawidłowościami w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. W tym stanie poza omamami obserwuje się zaburzenia przytomności, pamięci, snu i czuwania, a także labilność emocjonalną i zmiany psychoruchowe (aktywność jest nadmierna lub zahamowana). W przypadku majaczenia zwykle występują omamy wzrokowe i budzą u chorego lęk.

Jakie są przyczyny występowania tzw. „majaków” czy „przywidzeń”? Przyczyny są różne i mogą dotyczyć zarówno zaburzeń neurologicznych, jak i ogólnoustrojowych, np.:

• zaburzenia metaboliczne, takie jak odwodnienie organizmu, hipoglikemia, mocznica,
• uszkodzenia w ośrodkowym układzie nerwowym spowodowane np. udarem, guzem, urazem głowy lub krwiakiem,
• zaburzenia endokrynologiczne, np. nadczynność lub niedoczynność tarczycy, choroba Cushinga czy też nadczynność przytarczyc,
• zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, np. zawał,
• zatrucia, np. tlenkiem węgla lub niektórymi lekami,
• detoks – nagłe odstawienie alkoholu lub narkotyków w przypadku uzależnienia od tych substancji,
• infekcje i choroby zakaźne, np. zapalenie płuc, toksoplazmoza, sepsa,
• zażywanie substancji halucynogennych, np. LSD.

Nieleczone majaczenie jest groźne, gdyż może prowadzić nawet do zgonu pacjenta. Pojawienie się omawianych objawów powinno zaalarmować bliskie osoby chorego do tego, aby jak najszybciej uzyskać specjalistyczną pomoc lekarską – zwłaszcza w przypadku starszych osób obarczonych różnymi chorobami przewlekłymi. Poniżej zamieszczamy krótkie nagranie, w którym poruszany jest problem występowania omamów u osób z demencją.

Bibliografia

• Psychiatria, M. Jarema, wyd. PZWL, 2016.
• Scott JG, Nurcombe B, Sheridan J et al.: Hallucinations in adolescents with post-traumatic stress disorder and psychotic disorder. Australas Psychiatry 2007; 15: 44–48.
• Neurologia Merrita, H. Kwieciński, A. Kamińska, wyd. Elselvier Urban&Partner, 2012.
• Pietkiewicz I., Tomalski R., Fenomenologia i epidemiologia halucynacji słuchowych słownych oraz teorie wyjaśniające ich powstawanie, Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2019, 19(3):328–337.
• Alasdair D. Cameron: Psychiatria. Wyd. II. Wrocław: Urban & Partner, 2005, s. 28-30.