Co to jest endometrioza?
Endometrioza to choroba ginekologiczna dotykająca nawet 10% kobiet. W przypadku kobiet leczonych na niepłodność, problem ten dotyczy nawet 50% z nich.
Endometrioza polega na wędrowaniu elementów endometrium poza macicę, zagnieżdżenie się ich oraz rozrost w postaci ognisk endometrialnych na różnych narządach (np. jajnikach, otrzewnej, w przewodzie pokarmowy czy układzie moczowym). Zmiany te powodują ból i dysfunkcje wielonarządowe.
Wyróżniane się trzy rodzaje endometriozy: otrzewnową (ogniska endometrialne są również wielkości), jajnikową (tworzą się torbiele endometrialne) oraz głęboko naciekającą (dotyczy zmian zlokalizowanych poniżej 5 mm od powierzchni otrzewnej; zwykle występują one w obszarze odbytniczo-pochwowym lub w pęcherzu moczowym).
Jakie objawy powinny niepokoić w przypadku endometriozy?
Podstawowymi objawami endometriozy są bóle o różnym nasileniu i lokalizacji. Zwykle występują jako bolesne miesiączki, ale nie tylko. Ból jest częsty np. podczas wypróżniania się, oddawania moczu czy współżycia. Dolegliwości bólowe wywołują zrosty, które tworzą się na skutek aktywnego stanu zapalnego charakterystycznego dla endometriozy. Inną przyczyną jest odkładanie się składników morfotycznych krwi w ogniskach endometriozy, a także naciekaniem na włókna nerwowe. U niektórych osób mogą wystąpić poważne problemy z zajściem w ciążę, zatem nie należy bagatelizować objawu endometriozy, jakim jest przewlekły ból, nie tylko spowodowany miesiączką.
Jak wcześnie można rozpoznać chorobę?
Niestety endometrioza w większości przypadków jest diagnozowana bardzo późno. Wynika to z faktu, że obecne jest przekonanie, iż miesiączka musi boleć – stąd wiele kobiet zwyczajnie lekceważy ten objaw i w ogóle nie informuje o nim swojego lekarza. Z drugiej strony lekarze nie zawsze mają dużą świadomość występowania tej choroby na szeroką skalę (także lekarze POZ), więc diagnoza jest opóźniona.
A diagnostyka endometriozy w większości przypadków nie jest tak skomplikowana, jak mogłoby się wydawać. Konieczny jest przede wszystkim szczegółowy wywiad, badanie palpacyjne ginekologiczne, a także badanie USG dopochwowe, ewentualnie także przez odbyt. Dopiero jeśli te badania nie wystarczają, można rozważyć np. tomografię komputerową, rezonans magnetyczny czy też urografię. Ponadto mogą występować wskazania do diagnostyki laparoskopowej z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego, jednak jest to metoda inwazyjna i zaleca się ją dopiero po wystąpieniu pewnych czynników.
Kiedy powinno się rozpocząć leczenie endometriozy?
Leczenie powinno rozpocząć się jak najszybciej po rozpoznaniu ognisk endometriozy. Sugeruje się także leczenie w przypadku braku rozpoznania ognisk, ale występowania dolegliwości bólowych charakterystycznych dla endometriozy – w tym przypadku leczeniem pierwszego rzutu są tabletki antykoncepcyjne, które skutecznie łagodzą ból (takie leczenie stosuje się zwykle do momentu uzyskania potwierdzenia choroby – po czym lekarz wraz z pacjentką decydują o postaci przyszłej terapii).
Wskazaniem do rozpoczęcia leczenia endometriozy jest także problem z zajściem w ciążę, gdy inne wyniki badań nie odbiegają od norm i przyczyna niepłodności jest niewyjaśniona.
Ogromnym problemem są sytuacje, gdy pacjentka – mimo występowania bóli – zgłasza się do lekarza bardzo późno, gdy choroba jest już zaawansowana i może mieć postać głęboko naciekającej endometriozy, co wiąże się np. z zajęciem wielu narządów i wykonania skomplikowanych zabiegów operacyjnych. Zatem istotne jest, aby podjąć decyzję o leczeniu już w przypadku podejrzenia choroby.
Endometrioza – jak wygląda leczenie?
Obecnie endometrioza leczona jest farmakologicznie, chirurgicznie lub metodą skojarzoną (farmakoterapia z leczeniem chirurgicznym). W leczeniu endometriozy można obecnie włączyć środki hormonalne na trzy miesiące, bez potwierdzenia histopatologicznego choroby. Z reguły jednak podczas zabiegu laparoskopii pobiera się wycinki z ognisk i dopiero po uzyskaniu potwierdzenia wprowadza się leczenie hormonalne.
Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu np. tabletek antykoncepcyjnych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, progestagenów, danazolu, analogów GnRH czy inhibitorów aromatazy. Endometriozę można też leczyć operacyjnie metodą zachowawczą (laparoskopia – zachowana jest płodność kobiety) lub radykalną (usuwa się macicę i niekiedy także przydatki, wywołując chirurgiczną menopauzę).
Jakie są wskazania do leczenia operacyjnego?
Jeżeli po leczeniu hormonalnym nadal objawy nie ustępują, proponuje się zastosowanie metod operacyjnych leczenia endometriozy. W pierwszej kolejności zaleca się wykonanie laparoskopii. Jeżeli zabieg ten nie przyniesie poprawy, może okazać się konieczna operacja radykalna, podczas której usuwana jest macica i niekiedy także jajniki, co powoduje nieodwracalną bezpłodność i menopauzę.
Co się stanie, jeśli endometrioza nie będzie leczona?
Niektórzy badacze sugerują, że agresywność endometriozy można porównać nawet do chorób nowotworowych. Jeżeli jest nieleczona i jej umiejscowienie stanowią jajniki, może dojść do destrukcji tkanki jajnikowej, a w przypadkach endometriozy o typie głęboko naciekającym, mogą wystąpić powikłania w przewodzie pokarmowym, takie jak bolesne defekacje, niedrożność, bóle brzucha i wzdęcia. Niebezpieczną lokalizacją endometriozy są także moczowody, gdyż zmiany chorobowe mogą je zawęzić i spowodować nawet obumarcie nerki.
Czy endometrioza ma związek z chorobami nowotworowymi?
Niestety obecnie brakuje badań, które jednoznacznie potwierdzałyby lub wykluczały związek endometriozy z nowotworami. Co prawda endometrioza powoduje powstawanie torbieli endometrialnych i zmian głęboko naciekających, jednak jak dotąd nie określono, na ile widoczny jest tutaj związek z chorobami nowotworowymi.
