Czym jest endometrioza?
Endometrioza charakteryzuje się przemieszczaniem komórek błony śluzowej macicy (endometrium), poza jamę macicy. Komórki lokalizując się poza macicą, wykazują aktywność wydzielniczą, a także reagują na zmiany hormonalne, które naturalnie zachodzą podczas cyklu. Niestety efektem takiej sytuacji jest powstanie przewlekłej reakcji zapalnej, która prowadzi do tak poważnych konsekwencji, jak rozwój bolesnych guzków czy krwawień wewnętrznych. Dodatkowo w przebiegu endometriozy dochodzi do tworzenia się blizn i zrostów, a także zmian anatomicznych narządów w miednicy mniejszej. Endometrioza to jedna z najczęstszych przyczyn hospitalizacji kobiet na oddziałach ginekologicznych. Ponadto stanowi drugą – zaraz po mięśniakach – przyczyną zabiegu usunięcia macicy.
Niestety endometrioza nadal kryje przed światem nauki wiele tajemnic i dotąd nie udało się rozpoznać jej dokładnej przyczyny. Uznano natomiast, że na jej rozwój ma wiele czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych, autoimmunologicznych, a nawet alergicznych. Sugeruje się, że podstawą powstawania ognisk endometrialnych jest wsteczne miesiączkowanie, które polega na przedostawaniu się krwi miesiączkowej – zamiast na zewnątrz organizmu – do jajowodów i jamy otrzewnowej, a także wszczepianie się tam komórek endometrium. Taki mechanizm obserwuje się także u kobiet zdrowych – i wówczas powstawaniu zmian endometrialnych sprzyjają inne czynniki.
Warto wiedzieć, że endometrioza to poważny problem, który u wielu kobiet stanowi przyczynę niepłodności. Szacuje się, że co trzecia kobieta mająca trudności z zajściem w ciążę, choruje na endometriozę. Dodatkowo choroba znacznie obniża komfort życia kobiety, gdyż powoduje przewlekłe dolegliwości bólowe o różnych charakterze i umiejscowieniu.
Czy endometrioza jest częstą chorobą?
Szacuje się, że endometrioza dotyczy 6-10% kobiet w wieku rozrodczym. Częściej rozpoznaje się ją podczas interwencji laparoskopowej u kobiet, które mają przewlekłe bóle miednicy (w tych przypadkach endometrioza dotyczy 50-80% pacjentek), a także u kobiet niepłodnych (35-50% pacjentek). Z kolei na całym świecie na endometriozę choruje blisko 180 mln kobiet.
Czynniki ryzyka rozwoju endometriozy
Mimo, że przyczyna endometriozy zwykle nie jest jednoznaczna, a często i ukryta, lekarze są w stanie określić, co sprzyja rozwojowi tej choroby. Okazuje się, że ogromne znaczenie mają uwarunkowania rodzinne, ponieważ kobiety, u których krewne pierwszego stopnia chorują na tę przypadłość, mają nawet 10-krotnie większe prawdopodobieństwo, że również zapadną na endometriozę. Innym czynnikiem ryzyka jest upośledzenie odpływu krwi miesięcznej z macicy na zewnątrz, co jest spowodowane np. wadami rozwojowymi czy urazami i operacjami. Kolejny ważny czynnik ryzyka to wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki, a także krótkie cykle miesiączkowe i bezdzietność.
Endometrioza – objawy typowe i nietypowe
Najczęściej u pacjentem z endometriozą rozpoznaje się ból w okolicach miednicy małej, który ma charakter przewlekły. Pacjentki uskarżają się często na bolesne miesiączki, bolesne stosunki seksualne, ból pojawiający się w trakcie wypróżniania, bóle w krzyży, bóle w podbrzuszu, a także ból w miednicy. Niekiedy występuje także ból kończyny dolnej – podobny do bólu charakterystycznego dla rwy kulszowej. Mogą również zdarzać się epizody krwawienia z odbytu lub dróg rodnych (poza miesiączką). W rzadkich przypadkach dochodzi do duszności lub krwioplucia.
Kobiety z endometriozą często zmagają się z dolegliwościami związanymi z pracą dolnego odcinka przewodu pokarmowego, takimi jak np. biegunki, zaparcia, częstomocz czy wzdęcia. Poniższa grafika dokładniej obrazuje możliwe symptomy dodatkowe obserwowane u niektórych pacjentek z endometriozą. Są to objawy charakterystyczne także dla wielu innych chorób, dlatego diagnozowanie endometriozy musi być prowadzone indywidualnie przez doświadczonego specjalistę.
Zdarzają się przypadki, że endometrioza przebiega bezobjawowo i wykrywana jest całkowicie przypadkowo, podczas badań ukierunkowanych na rozpoznanie innego schorzenia (np. podczas badania ginekologicznego czy interwencji operacyjnych). Niekiedy jedynym objawem jest mniejsza płodność kobiety. Może również wystąpić sytuacja, gdy pacjenta nie miewała nigdy bolesnych miesiączek i nagle cykle zaczynają sprawiać duży ból – może to być poważna wskazówka do podejrzenia endometriozy. W przypadku bólu w miednicy może być podobnie – powinno się podejrzewać endometriozę.
Jak rozpoznać endometriozę? Diagnostyka i badania
Rozpoznanie przypadłości opiera się na podstawie:
- objawów klinicznych,
- badań obrazowych USG,
- badania palpacyjnego ginekologicznego,
- opcjonalnie na podstawie tomografii rezonansu magnetycznego,
- opcjonalnie na podstawie badania laparoskopowego, który ma charakter operacyjny.
1. Badanie ginekologiczne podstawowe
W tym podstawowym badaniu palpacyjnym ocenia się głównie ruchomość macicy i przydatków, pozycję i ich wielkość, a także stan więzadeł krzyżowo-macicznych. Lekarz bada także połączenie ścian pochwy i odbytnicy. Wykonanie takiego badania w trakcie trwania miesiączki daje szansę na wykrycie ognisk endometrialnych, które mają charakter głęboko naciekający.
2. Badanie obrazowe (USG i inne)
Drugim badaniem podstawowym jest USG wykonane dopochwowo oraz przez odbytnicę. W takim badaniu można dostrzec obecność torbieli endometrialnych w jajniku, które jednoznacznie wskazują na ednometriozę, gdyż mają bardzo charakterystyczną budowę. W przypadku rozpoznania ew. endometriozy głęboko naciekającej, przydatne jest badanie USG przez odbyt. Wskazaniem do tego typu badania są np. dolegliwości ze strony jelit (np. krwawienia z odbytnicy albo zaburzenia czynności jelit). Wykonuje się je także w przypadku podejrzenia, że w ścianie jelita grubego lub w okolicy tylnego sklepienia pochwy, występują zmiany endometrialne. W diagnostyce obrazowej wykorzystuje się również badanie MRI z wypełnionym pęcherzem moczowym – ta metoda pozwala ustalić mapę istniejących zmian patologicznych.
3. Zabieg laparoskopii
W diagnostyce endometriozy stosuje się również zabieg laparoskopii. Niestety jest to zabieg inwazyjny, operacyjny, dlatego wykonuje się go dopiero po przeprowadzeniu wcześniej opisanych badań, gdy nadal konieczne jest potwierdzenie schorzenia. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, laparoskopię powinno się wykonać u kobiet, które:
- odczuwają ból w trakcie stosunku seksualnego, miesiączek i w innych momentach cyklu, gdy leczenie farmakologiczne nie jest wskazane lub nie daje skutków,
- mają bolesne guzki w więzadłach krzyżowo-macicznych,
- mają zmiany guzowate przydatków,
- są niepłodne, a badania diagnostycznie w kierunku płodności nie wykazały odchyleń od normy.
4. Inne badania diagnostyczne
W niektórych przypadkach endometriozy głęboko naciekającej – zwłaszcza na obręb pęcherza moczowego oraz jelita grubego, wykonuje się kolonoskopię i/lub cystoskopię.
