Fluor – szkodzi czy nie? Medialne zamieszanie
Fluor padł w ostatnim czasie ofiarą nieprawdziwych teorii na temat szkodliwości. Okazuje się, że pierwiastek ten rzeczywiście może szkodzić, ale tylko w sytuacji, gdy przyjmiemy go za dużo, a ryzyko tego jest naprawdę znikome. Tymczasem niedobór fluoru także szkodzi, o czym już nie przeczytamy w publikacjach, które niesłusznie wpychają ten związek na czarną listę.
Skąd tyle zamieszania? Ostatnio w wielu mediach społecznościowych i na stronach promujących medycynę alternatywną, pojawiły się ostrzeżenia przed stosowaniem m.in. past z fluorem. Autorzy takich publikacji zachęcają, aby też rezygnować z zabiegów stomatologicznych z użyciem tego składnika. Straszą oni m.in.:
- fluorozą,
- zaburzeniami gospodarki hormonalnej,
- zaburzeniami umysłowymi,
- nowotworem kości.
Ile jest w tym prawdy?
Okazuje się, że fluor rzeczywiście może być toksyczny, ale wyłącznie w nadmiarze. Naukowcy ustalili natomiast, że ryzyko szkodliwego przedawkowania tego związku – szczególnie w Polsce – jest naprawdę znikome. Tymczasem próchnica, która powoduje powikłania w całych organizmie, to bardzo powszechny problem i dla przykładu dotyka aż 90% 12-latków! Co więcej, próchnicę stwierdza się nawet u bardzo małych dzieci – poniżej 2 roku życia. Niestety Polacy przodują w tym niechlubnym rankingu.
Czym jest fluor i jakie ma właściwości?
Fluor jest pierwiastkiem w postaci gazu – trującego dla człowieka. Znajdziemy go w wodzie, glebie, organizmach żywych (także w człowieku!) oraz minerałach. Fluor w dość sporej dawce znajduje się także w rybach morskich. Jakie właściwości ma fluor i jakie pełni funkcje? Jest on niezbędny głównie do tworzenia się zdrowych zębów i kości. Niedobory fluoru prowadzą do:
- zaburzeń wiązania wapnia, magnezu oraz fosforu w kościach,
- hipomagnezemii (niedobórn magnezu),
- demineralizacji tkanki kostnej.
Nadmiar fluoru – czym grozi? Jak dochodzi do przedawkowania?
Oczywiście jak ze wszystkim, tak i z fluorem nie wolno przesadzać, ponieważ nadmiar tego pierwiastka – jak i innych związków – może być szkodliwy. Jeśli dopuścimy do nadmiaru fluoru, może dojść do fluorozy, która objawia się m.in. porowatością zębów i przebarwieniami na nich. Może dojść także – jeśli naraziliśmy się na długotrwałą ekspozycję na fluor w wysokich stężeniach – do fluorozy tkanki kostnej, a także do uszkodzeń w układzie nerwowym.
Fluorozę najczęściej obserwuje się w miejscach, gdzie woda jest bogata we fluor. Na szczęście Polska do takich terenów nie należy, ponieważ większość ujęć wody pitnej ma poniżej 0,5 mg fluoru na 1 litr – a to dolna wartość zakresu, który jest zalecany przez WHO (Światową Organizację Zdrowia). Instytucja ta określiła optymalny przedział zawartości związków fluoru w wodzie pitnej i wynosi on 0,5-1,0 mg/l.
Jeśli chodzi o ostre zatrucia fluorem, jest to naprawdę rzadkość. Zwykle dzieje się tak wtedy, gdy ktoś przyjmuje np. duże ilości suplementów diety zawierających fluor – bądź spożywa preparaty z fluorem. Przedawkowanie może wystąpić też u małych dzieci, które zjadły duże ilości pasty do zębów z fluorem pod nieobecność opiekunów. Do zatrucia się tym pierwiastkiem może też dojść z przyczyn zawodowych – u osób pracujących w zakładach produkcyjnych wykorzystujących fluor.
Jak fluor przedostaje się do organizmu?
O ile nie spożyjemy pasty do zębów z fluorem lub nie jesteśmy narażeni na długotrwałą ekspozycję na ten składnik – np. będą pracownikiem zakładu, który wykorzystuje fluor w produkcji – możemy dostarczyć go do organizmy wraz z wodą, pożywieniem oraz powietrzem. Najwięcej fluoru dostarczymy jednak z wody – zwykle 60%, a ok. 35% wraz z pożywieniem. Ile jesteśmy w stanie spożyć fluoru w taki sposób? Zależy to od kaloryczności diety oraz tego, na ile jest ona urozmaicona. Eksperci szacują, że dostarczamy jony fluory w granicach 3-5 mg na dobę, przy czym dopuszczalna górna granica dziennego spożycia fluorków wynosi – według Instytutu Medycznego Żywności i Żywienia w USA – 10 mg na dobę w przypadku osób dorosłych i dzieci, które ukończyły 8 rok życia.
Fluor a próchnica
Związki z fluorem są bardzo przydatne w zapobieganiu oraz leczeniu próchnicy. Fluor działa przeciwpróchniczo na zęby, ponieważ:
- ogranicza działanie bakterii powodujących próchnicę (bakterie te pod wpływem fluoru zmniejszają produkcję kwasów oraz płytka bakteryjna osadza się w mniejszym stopniu na zębach),
- pomaga w remineralizacji zębów,
- pomaga hamować demineralizację.
Z tego względu grupa polskich ekspertów uwzględniła stosowanie środków profilaktycznych zawierających fluorki w celu zapobiegania chorobie próchnicowej (na równi z prawidłowym odżywianiem oraz dbałością o higienę jamy ustnej).
Woda wzbogacana fluorem?
Niektóre kraje specjalnie wzbogacają wodę pitną w związku fluoru, np. Irlandia czy Nowa Zelandia, a inne dodają je do określonych produktów (np. Niemcy dodają fluor do soli). Takie działania rządy poszczególnych państw podejmują po to, aby zmniejszyć liczbę przypadków próchnicy w społeczeństwie.
W Polsce stosuje się pasty z fluorem oraz zabiegi u stomatologa – np. lakierowanie zębów, ściąganie płytki nazębnej czy lakowanie bruzd zębowych. Czasami stomatolog poleca pastę z wyższą zawartością fluoru, a nawet stosowanie płukanek z jego związkami – gdy stwierdzi, że ryzyko próchnicy jest w danym przypadku wyższe.
Jak profilaktycznie stosować fluor?
Światowa Organizacja Zdrowia, a także Federacja Dentystyczna rekomendują profilaktyczne stosowanie fluorków, gdyż są one skuteczne oraz bezpieczne. Podkreślają także konieczność monitorowania ekspozycji na fluor oraz ocenę efektywności jego działania. Podają ponadto możliwe drogi podania fluoru:
- doustnie – w postaci tabletek – jest to metoda mają na celu mineralizację powstających twardych tkanek zębów,
- zewnętrznie – poprzez miejscową aplikację na zęby (za pomocą żeli, lakierów, past i płukanek).
Metody zewnętrzne zwykle mogą być stosowane w domu, a tylko niektóre wymagają wizyty w gabinecie stomatologicznym. Jeśli chodzi natomiast i metody doustne, należy skonsultować z lekarzem możliwość dostarczania fluoru w takiej formie. Istotne jest także przestrzeganie zasady indywidualnego doboru metody profilaktycznej, uwzględniając ekspozycję na fluor z różnych źródeł, wiek czy ryzyko próchnicy.
Jeśli chodzi o dzieci, wymagania są bardziej restrykcyjne. Dzieci powinny stosować pastę odpowiednią do wieku i ryzyka próchnicy – co ocenia stomatolog. Co ciekawe, brak jest dowodów na to, że stosowanie past z fluorem w wieku 12 czy 15 miesięcy stanowi ryzyko rozwoju fluorozy – w stosunku do dzieci, u których pasta z fluorem wprowadzana jest później. Co więcej, nie ma także aktualnie żadnych dowodów naukowych na temat wpływu kariostatycznych dawek fluoru na:
- osteosarkomę,
- obniżenie poziomu IQ,
- rozwinięcie chorób tarczycy,
- rozwinięcie chorób nerek,
- rozwinięcie nadciśnienia,
- rozwinięcie miażdżycy,
- wystąpienia wzrostu symptomów neurotoksyczności,
- rozwinięcia się nowotworów krwi,
- rozwinięcia się zespołu Downa.
Nie ma zatem podstaw do tego, aby bać się przedawkowania fluoru u dziecka podczas zwyczajnego szczotkowania, a także ewentualnych skutków stosowania pasty z fluorem – gdyż dowodów na jej szkodliwość, przy standardowym użytkowaniu, nie ma. Przeprowadzone w Polsce badania wykazały, że dzienne spożycie fluoru przez małe dzieci wynosi średnio 0,28 mg – a dopuszczalna norma dla dzieci w wieku 1-3 lata wynosi 0,7 mg fluoru na dzień.
Eksperci podkreślają, że u dzieci do 8 roku życia, to dorośli powinni szczotkować maluchom zęby z fluorem, aby zapewnić prawidłowe czyszczenie zębów i skuteczniej minimalizować ryzyko próchnicy, a także aby dziecko nie nabierało zbyt dużo pasty, czego konsekwencją może być jej spożywanie.
Bibliografia
- Strona WHO.
- Strona Federacji Dentystycznej.
- Meler J., Meler G.: Fluoryzacja wody pitnej – wady i zalety. J. Elementol. 2006, 11, 379–387.
- Mirona Palczewska-Komsa, Elżbieta Kalisińska, Monika Szmidt, Anna Stogiera: Fluoroza u człowieka i zwierząt, Medycyna Środowiskowa, 2015, Vol. 18, No. 4.
- Ziemlański Ś.: Normy żywieniowe człowieka. Fizjologiczne podstawy. Warszawa. PZWL, 2001.
- U. Kaczmarek, T. Jackowska, M. Mielnik-Błaszczak, A. Jurczak, D. Olczak-Kowalczyk: Indywidualna profilaktyka fluorkowa u dzieci i młodzieży – rekomendacje polskich ekspertów, Nowa Stomatol 2019; 24(2):70-85.
- Dębiński A., Nowicka G., Sekuła W., Figurska K.: Zawartość fluoru w diecie populacji polskiej – próba oszacowania. Żyw. Człow. Metab. 2006, 4, 300–308.
