Atopowe zapalenie skóry – epidemiologia
Atopowe zapalenie skóry (egzema atopowa) coraz częściej pojawia się w krajach uprzemysłowionych. Dane epidemiologiczne pokazują, że w ciągu ostatnich 40 lat liczba przypadków atopowego zapalenia skóry potroiła się. Szacuje się, że obecnie aż 20% dzieci jest dotkniętych tą chorobą.
Lekarze wskazują na związek między żywieniem dziecka oraz jego higieną z niektórymi chorobami alergicznymi i autoimmunologicznymi. Jeśli chodzi o atopowe zapalenie skóry, mamy tutaj także czynnik genetyczny. Szacuje się, że u 50-70% niemowląt z atopowym zapaleniem skóry, doznaje tej choroby w wyniku faktu, że przynajmniej jedno z rodziców również cierpi na tą alergię. Nie możemy także nie wspomnieć o czynniku środowiskowym – czyli występowaniu w otaczającym nas środowisku substancji uczulających.
W niniejszym artykule omówimy wszystkie czynniki przyczyniające się do atopowego zapalenia skóry oraz przedstawimy zalecenia, co do pielęgnacji dzieci i niemowląt z AZS, a także zalecenia żywieniowe na każdy okres rozwoju.
Atopowe zapalenie skóry – co to za choroba?
Atopowe Zapalenie Skóry może pojawić się w każdym wieku, ale najczęściej występuje u niemowląt i małych dzieci. Według danych epidemiologicznych, na AZS na świecie choruje ok. 20% dzieci oraz 1-3% dorosłych.
Cechą charakterystyczną atopowego zapalenia skóry, jest silny i uporczywy świąd skóry. U dzieci często jest to powodem rozdrażnienia i niepokoju.
Objawy atopowego zapalenia skóry u dzieci i niemowląt
Pierwsze objawy AZS pojawiają się u ok. 60% dzieci przed ukończeniem 1. roku życia, a u ok. 90% dzieci przed ukończeniem 5. roku życia. W większości przypadków choroba ta dotyczy dziewczynek, jednak to chłopcy przechodzą ją ciężej.
Pierwszymi objawami atopowego zapalenia skóry u dzieci i niemowląt są następujące sygnały:
- nadmiernie wysuszona skóra,
- zaczerwienienie skóry,
- mocny świąd.
U niemowląt oraz małych dzieci do 2. roku życia, obawę powinny budzić wysypki rumieniowo-wysiękowe, które charakteryzują się zaczerwienieniem, grudkami i pęcherzykami. Wysypka atopowa tego typu występuje głównie na owłosionej skórze głowy oraz na twarzy (zwłaszcza na policzkach i czole). U dzieci między 3 a 12 rokiem życia, zmiany atopowe pojawiają się także pod kolanami i w miejscu zgięć łokci, a także na grzbietach dłoni i stóp. Jeśli atopowe zapalenie skóry przyjmie ostrą fazę, zmiany te przeobrażą się w ogniska rumieniowe (czyli pojawią się pęcherzyki i grudki). Jeśli mamy do czynienia z fazą przewlekłą, skóra w tych miejscach stanie się szorstka i zacznie się łuszczyć. U nastolatków natomiast, wszystkie zmiany atopowe mogą dodatkowo obejmować inne partie skóry – duże powierzchnie.
Warto wiedzieć, że kontakt z czynnikami drażniącymi – np. nieodpowiednimi preparatami do pielęgnacji dziecka – może zaostrzać zmiany skórne. Osoby chore na AZS nie tolerują również wełnianych ubrań.
Podejrzenie AZS – co zrobić i kiedy zgłosić się do lekarza?
Jeśli zauważymy na skórze dziecka powyższe objawy, wskazana jest rychła wizyta u dermatologa, aby potwierdzić diagnozę i opracować plan leczenia. Co ważne, atopowe zapalenie skóry może być pomylone z innymi zapalnymi chorobami skórnymi, dlatego ocena specjalisty wydaje się być niezbędna. Diagnoza będzie postawiona na podstawie wielu czynników, w tym na podstawie obrazu klinicznego i szczegółowego wywiadu. Jeśli chodzi o kryteria obrazu klinicznego, rozpoznaje się poniższe objawy:
- świąd skóry,
- suchość skóry,
- rogowacenie mieszkowe,
- dodatnie wyniki w skórych testach punktowych,
- podwyższony poziom IgE w surowicy krwi,
- skłonność do wyprysków na dłoniach, stopach, w zgięciach łokci i kolan, a także na twarzy,
- zapalenie czerwieni wargowej,
- możliwe zapalenie spojówek,
- rumień/zblednięcie twarzy,
- większy świąd skóry po spożyciu niektórych pokarmów,
- nasilone zmiany skórne po stosowaniu niektórych kosmetyków,
- nietolerancja wełnianej odzieży,
- osobniczy lub rodzinny wywiad w kierunku atopii.
Powyższe symptomy oczywiście dostosowuje się do wieku dziecka. Np. testy skórne punktowe wykonuje się dopiero u dzieci powyżej 4. roku życia. Z kolei badanie poziomu przeciwciał IgE można wykonać w każdym wieku.
Atopowe zapalenie skóry – jakie są jego przyczyny u dzieci?
Jak już wspomnieliśmy, do rozwoju atopowego zapalenia skóry przyczynia się wiele zmiennych. Ogromną rolę odgrywają m.in. predyspozycje genetyczne – gdy oboje rodzice chorują na AZS, ryzyko, że dziecko również będzie miało to schorzenie, wynosi aż 70%. Jeśli chodzi o podłoże genetyczne, mówimy tutaj o nieprawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego oraz o nieprawidłowej budowie naskórka.
U większości chorych dzieci na AZS stwierdza się ponadto podwyższone poziomy immunoglobuliny E (czyli przeciwciał klasy IgE), która jest białkiem zaangażowanym w procesy alergiczne. Przeciwciała te kierują się np. przeciwko alergenom zawartym w pokarmach czy w powietrzu. W tym miejscu możemy wymienić takie czynniki „wyzwalające” objawy AZS, jak zanieczyszczenie środowiska, warunki klimatyczne, alergeny pochodzenia zwierzęcego i grzybiczego, roztocza, kurz, pyłki roślin.
Ważną rolę w pojawieniu się atopowego zapalenia skóry, odgrywa także układ hormonalny oraz nerwowy. Istotne znacznie ma tutaj głównie stres, który może powodować mocne zaostrzenie stanu klinicznego.
Dowiedziono ponadto, że ryzyko atopowego zapalenia skóry zwiększa zaprzestanie karmienia piersią dziecka przed ukończeniem 4 miesiąca życia.
O ile z czynnikami genetycznymi nie możemy walczyć, o tyle z czynnikami wyzwalającymi – jak np. środowiskowymi – jak najbardziej. Ważne jest rozpoznanie najważniejszych alergenów i unikanie ich w życiu codziennym dziecka (np. pranie odzieży w hipoalergicznych proszkach albo kąpanie go w łagodnym, przeznaczonym do skóry atopowej płynie do kąpieli). Istotne jest także unikanie stresu, który może zaostrzać przebieg choroby.
Jak leczyć atopowe zapalenie skóry u dzieci i niemowląt?
Leczenie AZS zależy od wieku dziecka oraz nasilenia zmian skórnych. Po pierwsze należy rozpoznać czynniki uczulające i oczywiście w miarę możliwości ich unikać. Jednak podstawową rolę leczniczą będzie tutaj spełniać odpowiednia pielęgnacja skóry dziecka specjalnymi preparatami zwanymi „emolientami”. Zalecane są środki miejscowe o pH 5,5 (będą to zarówno środki do kąpieli, jak i kremy oraz maści), z przeznaczeniem do skóry atopowej. Zwykle skóra atopowa wymaga nawet 3-4-krotnej aplikacji preparatu emolientowego w ciągu doby.
Jeśli występują ogniska zapalne z miejscowymi grudkami i pęcherzykami, należy stosować preparaty przeciwzapalne, zwłaszcza preparaty sterydowe (są one indywidualnie dobierane przez dermatologa). Można również stosować zewnętrznie inhibitory kalcyneuryny, które są nieco bezpieczniejsze od preparatów sterydowych. Intensywny świąd skóry natomiast, leczy się lekami przeciwhistaminowymi. W ciężkich przypadkach atopowego zapalenia skóry, konieczna będzie fototerapia.
Zalecenia dotyczące leczenia atopowego zapalenia skóry, obejmują także żywienie dziecka.
1. Odpowiednia, codzienna pielęgnacja skóry dziecka z AZS
Pielęgnacja skóry dziecka z AZS ma na celu złagodzenie objawów choroby oraz odbudowanie lipidowej warstwy naskórka, która to odpowiada za ochronę przed nadmiernym wysuszaniem, zapobiega uszkodzeniom i regeneruje skórę – a to wszystko przyczynia się do intensywnego łagodzenia AZS u dzieci. Doskonałym rozwiązaniem będą preparaty zawierające lipidy lamelarne LLT, które posiadają blaszkowatą strukturę (taka struktura jest najbardziej zbliżona do lipidów, które występują naturalnie w przestrzeniach międzykomórkowych naskórka). Dzięki swojej budowie tego rodzaju lipidy mają szansę niejako „wpasować” się w uszkodzoną warstwę ochronną naskórka, skutecznie ją odbudowując. A tak zregenerowana skóra będzie w stanie zapobiegać utracie wilgotności oraz dobrze ochroni organizm przed przenikaniem do niego szkodliwych czynników. W leczeniu atopowego zapalenia skóry u dzieci, poleca się także preparaty, które zawierają lipidy nawilżające, a także składniki, które stymulują regenerację skóry – np. dekspantenol. Łagodzenie zmian skórnych poprzez ich regularne nawilżanie i natłuszczanie, przyniesie dziecku ogromną ulgę oraz zapobiegnie zaostrzeniu się stanów zapalnych. I mowa tutaj zarówno o stosowaniu odpowiednich kremów i maści, jak i preparatów do kąpieli.
2. Leki stosowane zewnętrznie i wewnętrznie u dzieci z AZS
W przypadku nasilonych ognisk zapalnych charakteryzujących się grudkami i pęcherzykami, konieczne jest podawanie preparatów przeciwzapalnych – w tej grupie wyróżnia się m.in. preparaty sterydowe. Różnią się one m.in. inną siłą działania. Mogą jednak wywoływać wiele działań niepożądanych, dlatego powinny być indywidualnie dobrane przez dermatologa. Nieco bezpieczniejszymi lekami stosowanymi przy AZS zewnętrznie, są ingibitory kalcyneuryny – można je stosować zarówno na łagodzenie objawów, jak i profilaktycznie przed ich wystąpieniem. Jeśli dziecko dodatkowo zmaga się z intensywnym świądem, lekarze zalecają terapię z zastosowaniem leków przeciwhistaminowych, które dodatkowo mają działanie uspokajające i ułatwiające zasypianie. W przypadkach cięższych, istotne znaczenie odgrywa fototerapia. Rzadko wskazana jest hospitalizacja dziecka i terapia silnymi środkami przeciwzapalnymi podawanymi dożylnie. U niektórych dzieci zaleca się immunoterapię swoistą (potocznie: odczulanie).
3. Dieta dziecka z atopowym zapaleniem skóry
Jeśli dziecko choruje na AZS, niektóre produkty spożywcze mogą zaostrzać objawy choroby. To np. nabiał, jajka czy czekolada. Dlatego jeśli rozpoznano atopowe zapalenie skóry, warto również rozpoznać produkty spożywcze, które mogą uczulać. Takiego rozpoznania dokonuje się z udziałem alergologa, który ustali, co dziecko może jeść, a czego powinno unikać. Istotna jest tutaj także dieta matki, jeśli dziecko jest karmione piersią, ponieważ alergeny mogą przenikać do organizmu dziecka wraz z mlekiem matki.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie dziecka z AZS?
Atopowe zapalenie skóry ma charakter przewlekły i niestety może nawracać – nawet jeśli wystąpił dłuższy okres bez objawów. Warto również zaznaczyć, że AZS nie jest chorobą wyłącznie wieku dziecięcego. U dzieci z chorobą atopową stwierdza się skłonność do alergii pokarmowych oraz nadwrażliwości na alergeny środowiskowe. Nieleczone atopowe zapalenie skóry może w przyszłości rozwinąć się do np. astmy. Warto więc wdrożyć leczenie, gdy tylko zauważymy pierwsze objawy.
Jak ulżyć maluszkowi z atopowym zapaleniem skóry?
Przede wszystkim należy unikać czynników, które wywołują reakcję alergiczną u dziecka. Należy ponadto unikać przegrzewania organizmu, a więc ubierania dziecka „na cebulkę”, nadmiernego wysiłku fizycznego, przegrzewania pomieszczeń (optymalną temperaturą dla dziecka z AZS jest 18-20 stopni). Jeżeli wybieramy się z dzieckiem na basen, warto sprawdzić, jak mocno jest chlorowana woda – wybierajmy te placówki, gdzie chloru jest jak najmniej lub jest dostępny zbiornik z wodą ozonowaną.
Unikajmy ponadto ubierania dziecka w odzież wełnianą i inne mało delikatne tkaniny, ponieważ mogą one mocno podrażniać wrażliwą skórę maluszka. Również pranie powinno odbywać się z użyciem środków hipoalergicznych (można też samodzielnie zrobić taki proszek do prania z płatków mydlanych). Konieczne jest dokładne płukanie odzieży oraz niestosowanie wybielaczy!
Zadbajmy także o wilgotność powietrza – powinna ona wynosić od 70 do 80%. Pomieszczenie, w którym przebywa dziecko z AZS, powinno być zawsze czyste, odkurzone, a materacyk w łóżeczku powinniśmy regularnie oczyszczać z roztoczy.
Czy można uniknąć atopowego zapalenia skóry u dziecka?
Jeśli rodzice nie mają chorób alergicznych i u dziecka nie widzimy żadnych objawów chorobowych, zaleca się przede wszystkim naturalne karmienie piersią, odpowiednią dietę matki karmiącej, a także stopniowe rozszerzanie diety dziecka w zakresie pokarmów stałych. Zaleca się unikanie kontaktu z alergenami środowiskowymi, poprzez np. stosowanie hipoalergicznych proszków do prania odzieży czy ekologicznych płynów do kąpieli. Wielu rodziców profilaktycznie stosuje emolienty do pielęgnacji skóry dziecka, które nie ma żadnych objawów atopowego zapalenia skóry – co jest błędem, ponieważ liczne badania pokazują, że stosowanie emolientów nie zapobiega pojawieniu się tej choroby i może jeszcze bardziej zaszkodzić dziecku, które nie ma AZS.
Istotne jest regularne sprzątanie mieszkania, a zwłaszcza regularne czyszczenie materaca w łóżeczku dziecka i odkurzanie pokoju, w którym przebywa.
Czy atopowe zapalenie skóry jest zakaźne?
Absolutnie nie – atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą zakaźną. Nie ma żadnego ryzyka zachorowania, nawet wtedy, gdy dochodzi do bliskiego kontaktu z osobą chorą.
Bibliografia
- Kurzawa R. (red.), Atopowe zapalenie skóry. Poradnik dla rodziców, Libertów 2014.
- Waszczykowska E., Atopowe zapalenie skóry – postępowanie lecznicze, Przegląd Alergologiczny 2004, nr 1, s. 24-29.
- Atopowe zapalenie skóry u dzieci. Praktyczny poradnik, Warszawa 2012, s. 41.
- Bartoszek B., Atopowe zapalenia skóry (AZS) jako choroba psychosomatyczna. Analiza badań, [w:] Gorbaniuk O., Kostrubiec-Wojtachno B. (red), „Studia z Psychologii” w KUL 2010, tom 16, s. 69-70.
