Witamina D – charakterystyka i występowanie
Witamina D (a konkretnie związek D3) aż w 80% wytwarzana jest w naszej skórze, na skutek kontaktu z promieniami słonecznymi. Pozostałe 20% witaminy D może być dostarczone wraz z pożywieniem – i tutaj mówimy o witaminie D2 (znajduje się ona w produktach roślinnych oraz grzybach) oraz D3 (jej źródło znajdziemy w mięsie, rybach i nabiale). Niezależnie od tego, z jakiego źródła pochodzi dostarcza do organizmu witamina D, ulega ona wręcz natychmiastowemu przekształceniu w wątrobie do związku 25(OH)D, a następnie do 1,25(OH)2D. Takiemu metabolizmowi podlega zarówno witamina D2, jak i D3.
Jaką rolę w organizmie pełni witamina D?
Witamina D pełni kilka istotnych funkcji w ludzkim organizmie. Jej zadaniem jest m.in.:
- regulowanie stężenia wapnia we krwi,
- dbanie o strukturę i funkcje kośćca,
- regulowanie funkcji układu nerwowego,
- regulowanie funkcji układu mięśniowego,
- regulowanie funkcji układu krążenia,
- regulowanie funkcji układu rozrodczego,
- wielokierunkowy wpływ na układ odpornościowy.
Witamina D a wpływ na odporność
Wiele badań wykazało, że najwięcej receptorów dla witaminy D znajduje się w makrofagach, limfocytach B i T oraz w komórkach dendrytycznych. Wykazano także, że witamina D ma duży wpływ na prawidłowe podziały komórkowe, a także na odpowiednie różnicowanie komórek układu odpornościowego. Co więcej, witamina D ma zdolność obniżania poziomu cząsteczek prozapalnych.
W badaniach empirycznych wykazano także związek między niskim poziomem witaminy D, a rozwojem nowotworów, takich jak rak skóry, białaczka, rak trzustki, jajnika, okrężnicy, piersi czy prostaty. Niski poziom witaminy D zaobserwowano także u osób, które cierpią na stwardnienie rozsiane, cukrzycę typu 1, astmę oskrzelową, Hashimoto, chorobę Gravesa-Basedowa czy nieswoiste choroby zapalne jelit.
Inne badania mówią także o wpływie witaminy D na zahamowanie rozwoju niektórych chorób cywilizacyjnych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca typu 2, Alzheimer, depresja czy otyłość.
Witamina D a odporność na zakażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze
Badacze nie wątpią także w związek między poziomem witaminy D a prawidłową odpowiedzią układu odpornościowego na zakażenia – zarówno bakteryjne, jak i wirusowe czy grzybicze. W badaniach udowodniono bowiem, że witamina D pełni ważne funkcje w odpowiedziach przeciwzakaźnych, np. ma zdolność:
- wzmacniania naturalnych barier fizjologicznych (np. błon śluzowych),
- stymulacji produkcji defensyn i katelicydyny (to białka, które mają właściwości przeciwdrobnoustrojowe),
- stymulacji komórkowej odpowiedzi odpornościowej poprzez hamowanie produkcji czynników prozapalnych i zwiększanie produkcji czynników przeciwzapalnych,
- wspomagania produkcji przeciwciał,
- wspomagania pracy enzymów przeciwutleniających,
- zwiększania produkcji glutationu, który jest głównych przeciwutleniaczem w organizmie.
Wszystkie te punkty wskazują jasno na to, że witamina D pełni istotną rolę w układzie odpornościowym, zmniejszając ryzyko zachorowania, z powodu zakażenia bakterią czy wirusem. Wstępne badania sugerują, że witamina D może zmniejszać ryzyko zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2, gdyż podobny związek zauważono już w przebiegu innych zakażeń wirusowych, takich jak HIV, grupa czy HCV. Mimo że dotychczas przeprowadzone badania wymagają jeszcze wielu weryfikacji, aby potwierdzić taki związek, niektóre autorytety medyczne już dziś zalecają stosowanie witaminy D, w celu zmniejszania ryzyka zakażenia.
Kto powinien przyjmować witaminę D? Niedobory w społeczeństwie
Niedobór witaminy D w Polsce jest bardzo powszechny – dotyczy nawet 90% populacji naszego kraju w różnych grupach wiekowych. Na niedobór witaminy D są szczególnie narażone osoby:
- chorujące na niedoczynność lub nadczynność tarczycy,
- z chorobami wątroby,
- z chorobami zapalnymi jelit,
- z choroba autoagresji (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów),
- z autyzmem,
- z zaburzeniami wchłaniania oraz trawienia (np. z powodu celiakii),
- z niewydolnością nerek,
- z chorobami alergicznymi, typu astma lub atopowe zapalenie skóry,
- z chorobami nowotworowymi,
- z chorobami układu sercowo-naczyniowego,
- z chorobami metabolicznymi (np. otyłością),
- z nawracającymi zakażeniami układu oddechowego,
- przyjmujące leki sterydowe,
- w podeszłym wieku.
Aby doszło do niedoboru witaminy D, wcale nie musi wystąpić żaden z powyższych czynników ryzyka. Wystarczy, że nie korzystamy ze słońca, którego i tak nie ma w naszej szerokości geograficznej wystarczająco dużo (w okresie od jesieni do wiosny), co w dzisiejszych czasach jest bardzo powszechne, przy siedzących trybie życia i pracy w systemie home-office. Zatem uznaje się, że większość Polaków ma niedobory witaminy D.
Czy można zbadać poziom witaminy D laboratoryjnie?
Ponieważ witamina D w nadmiarze może być toksyczna, warto wykonać badania poziomu jej stężenia w organizmie, zanim zaczniemy przyjmować suplementację. Rekomenduje się w tym celu oznaczenie formy 25(OG)D2 oraz 25(OH)D3 przy użyciu metody referencyjnej do oznaczania witaminy D, czyli LC-MS/MS. Niektóre badania możemy wykonać nawet bez wychodzenia z domu – wówczas pobiera się tzw. suchą kroplę krwi, jednak o wiele bardziej wiarygodne będzie badanie w warunkach laboratoryjnych.
Witamina D – jak uzupełniać jej niedobory?
W przypadku stwierdzenia niedoboru witaminy D, musimy przede wszystkim zadbać o jej naturalne dostarczenie w większych ilościach, co jest możliwe w Polsce w okresie od maja do września, poprzez ekspozycję na światło słoneczne. Powinno się wówczas odkrywać co najmniej 18% powierzchni ciała przez min. 15 minut w godzinach 10-15 – bez użycia kremów z filtrem. Taka ekspozycja na słońce sprawi, że naturalnie dojdzie do syntezy witaminy D nawet w ilości 2000-4000 IU/dobę (jeśli natomiast odkrylibyśmy 100% powierzchni ciała, wówczas doszłoby do wytworzenia nawet 10 000 IU witaminy D!). Niestety, poza okresem maj-wrzesień zwiększanie stężenia witaminy D w organizmie w taki sposób nie jest możliwe i należy stosować wówczas profilaktyczną suplementację tego składnika.
Jaką wybrać dawkę suplementacji witaminy D?
Jeśli jest konieczność profilaktycznej suplementacji witaminy D, należy dostosować dawkę do wieku, masy ciała, prowadzonego stylu życia i odżywiania, a także pory roku i możliwości ekspozycji na słońce. Najczęściej jednak bierze się pod uwagę głównie wiek i ewentualny stan fizjologiczny. I tak kolejno zaleca się poniższe profilaktyczne dawki suplementacji witaminy D.
Dzieci w wieku 1-10 lat powinny przyjmować w ciągu doby od 600 do 1000 IU, a młodzież do 18 roku życia – od 800 do 2000 IU. W przypadku osób dorosłych zaleca się przyjmowanie 800-2000 IU na dobę, natomiast osoby powyżej 75 roku życia powinny suplementować witaminę D w dawce 2000-4000 IU na dobę. Inne zalecenia obejmują ponadto kobiety w ciąży – w tym przypadku konieczna jest suplementacja minimum 1500 IU na dobę i maksymalna – 2000 IU. Wyjątkowe zalecenia mają także osoby z otyłością, dla których wskazuje się, aby przyjmowały witaminę D w dawce podwójnej w odniesieniu do swojej grupy wiekowej.
Bibliografia
- Grant W.B. i wsp. Evidence that Vitamin D Supplementation Could Reduce Risk of Influenza and COVID-19 Infections and Deaths. Nutrients. 2020 Apr 2;12(4).
- Gruber-Bzura, B.M. Vitamin D and Influenza-Prevention or Therapy? Int. J. Mol. Sci. 2018, 19, 2419.
- Rusińska A. i wsp. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatologii 2018, 24(1), 1-24.
