Nietrzymanie moczu – na czym polega?
Mocz wytwarzany jest przez nerki, skąd wędruje do pęcherza moczowego, który jest organem o kształcie worka ze ścianami, które tworzą mięśnie. Otaczające oraz zaciskające cewkę moczową mięśnie dna miednicy są odpowiedzialne m.in. za utrzymywanie moczu w pęcherzu. Jeżeli zaczyna się on robić pełny, do mózgu wędruje sygnał powodujący potrzebę oddania moczu, po czym mózg wysyła sygnał zwrotny w kierunku mięśni dna miednicy, rozluźniając je w tym samym momencie, gdy kurczą się mięśnie pęcherza. W ten sposób człowiek całkowicie świadomie oddaje mocz.
Jeżeli na którymś etapie tego procesu pojawią się zaburzenia, dochodzi do powstania problemu z nietrzymaniem moczu. Nietrzymanie moczu to inaczej inkontynencja. Według definicji, jest to niezamierzone, a także przebiegające wbrew naszej woli opróżnianie pęcherza moczowego – w całości lub częściowo. Problem nietrzymania moczu dotyczy dużej liczby kobiet i jest zaliczany do jednych z najczęstszych przewlekłych chorób kobiecych. Należy przy tym zauważyć, że w pewnym stopniu dotyczy również mężczyzn.
Epidemiologia nietrzymania moczu
Nietrzymanie moczy zwykle dotyczy kobiet po 40. roku życia. Szacuje się, że problem ten dotyka średnio 1 na 5 kobiet w tym przedziale wiekowym. Ponadto nietrzymanie moczu może dotykać również młodsze kobiety, niekoniecznie podczas klimakterium czy po menopauzie – okazuje się, że nietrzymanie moczu to również schorzenie, na które może zapaść kobieta około trzydziestu lat (aż 12% kobiet między 30 a 39 rokiem życia zmaga się z tym problemem).
Warto wiedzieć, że im organizm jest starszy, tym większe ryzyko, że wystąpi nietrzymanie moczu. Dla porównania, aż 50% kobiet po 60. roku życia cierpi na nietrzymanie moczu. Co więcej, lekarze podejrzewają, że problem obejmuje jeszcze większą skalę, gdyż wiele kobiet – zwłaszcza młodszych – wstydzi się tej dolegliwości i zwyczajnie nie przyznaje się do niej.
Nietrzymanie moczu – jakie są rodzaje tej choroby?
Nietrzymanie moczu może mieć różne podłoże i przyjmować różnią postać. Wyróżnia się obecnie: wysiłkowe nietrzymanie moczu, naglące nietrzymanie moczu, mieszane nietrzymanie moczu, nietrzymanie moczu z przepełnienia, nietrzymanie moczu na tle neurologicznym, kropelkowe nietrzymanie moczu i funkcjonalnie nietrzymanie moczu. Poniżej opisujemy dokładniej każdy z wymienionych rodzajów dolegliwości.
1. Wysiłkowe nietrzymanie moczu
Wysiłkowe nietrzymanie moczu to najczęstszy typ tej dolegliwości. Jest ściśle związany z osłabieniem mięśni dna miednicy, gdyż nie są one wówczas w stanie odpowiednio zaciskać cewki moczowej i w efekcie mocz wycieka wtedy, gdy w pęcherzu wzrasta ciśnienie – czyli zazwyczaj podczas wysiłku fizycznego, ale także podczas kaszlu czy śmiechu. Wysiłkowe nietrzymanie moczu postępuje systematycznie, dlatego wyróżnia się 3 stopnie zaawansowania tego rodzaju nietrzymania moczu:
- I stopień – wypływ moczu zdarza się podczas nagłego napięcia powłok brzusznych, np. podczas śmiechu, kichnięcia czy podniesienia ciężaru.
- II stopień – wypływ moczu zdarza się przy normalnych czynnościach, takich jak wchodzenie po schodach czy praca fizyczna.
- III stopień – wypływ moczu ma miejsce nawet bez żadnego wysiłku, podczas np. zwykłego stania.
2. Naglące nietrzymanie moczu
Ten rodzaj nietrzymania moczu jest związany ze zbyt dużą aktywnością mięśni pęcherza, a dokładniej z faktem, że kurczą się one zbyt nagle, a także zbyt wcześnie – zanim jeszcze do mózgu zostanie wysłany odpowiedni sygnał. W rezultacie pojawia się nagła potrzeba oddania moczu, która kończy się zwykle wypływem moczu w ciągu kilku sekund, np. przy zmianie pozycji ciała.
3. Mieszane nietrzymanie moczu
To nietrzymanie moczu polegające zarówno na pojawianiu się objawów charakterystycznych dla wysiłkowego nietrzymania moczu, jak i dla naglącego nietrzymania moczu.
4. Nietrzymanie moczu z przepełnienia
To rodzaj schorzenia, który polega na braku możliwości całkowitego opróżnienia pęcherza moczowego, co w konsekwencji prowadzi do jego przepełniania. Zwykle takie objawy towarzyszą innym chorobom – np. zwężeniu kanału kręgowego lub przepuklinie dysku.
5. Funkcjonalne nietrzymanie moczu
Funkcjonalne nietrzymanie moczu wynika z braku możliwości odpowiednio szybkiego dotarcia do toalety, co może być spowodowane zaburzeniami poznawczymi lub środowiskowymi, a także ograniczeniami w ruchomości. Zwykle dotyczy osób, które są niezdolne do samodzielnego funkcjonowania, mają ograniczoną mobilność, cierpią na choroby przewlekłe.
6. Nietrzymanie moczu na tle neurologicznym
Nietrzymanie moczu może mieć również podłoże neurologiczne na skutek różnych urazów i chorób, które prowadzą do uszkodzeń – np. w mózgu, nerwach lub rdzeniu kręgowych. Owe urazy i choroby mogą sprawić, że komunikacja i wysyłanie sygnałów między mózgiem a mięśniami pęcherza moczowego, są zaburzone, co prowadzi do nietrzymania moczu. Niekiedy tego rodzaju schorzenie towarzyszy chorobie Parkinsona lub pojawia się po przebytym udarze.
7. Kropelkowe nietrzymanie moczu
Objawia się potrzebą oddania moczu ponownie, tuż po wizycie w toalecie.
Poniższa infografika przedstawia podstawowe i najpopularniejsze rodzaje nietrzymania moczu. Jak widać, należą do nich: wysiłkowe nietrzymanie moczu, naglące nietrzymanie moczu, a także nietrzymanie moczu z przepełnienia.
Jakie są przyczyny nietrzymania moczu?
Nietrzymanie może ma różne przyczyny, niekiedy występujące także równolegle. Jedną z nich jest infekcja układu moczowo-płciowego, która objawia się bólem lub pieczeniem podczas oddawania moczu, potrzebą częstego oddawania moczu, a niekiedy także tępymi bólami w podbrzuszu. W niektórych przypadkach w infekcji układu moczowo-płciowego pojawia się stan podgorączkowy. Na szczęście problemowi infekcji możemy zaradzić stosunkowo łatwo: najpierw wykonuje się badanie moczu potwierdzające obecność bakterii, a następnie lekarz zwykle zapisuje antybiotyk do stosowania od kilku dni do 2 tygodni. Po udanej kuracji problem nietrzymania moczu powinien zniknąć.
Innym, częstym powodem nietrzymania moczu są zmiany hormonalne, np. obniżenie poziomu estrogenów, co prowadzi do zmniejszenie elastyczności mięśniówki dna miednicy, a także zmniejszenia elastyczności przepony moczowo-płciowej (mięśnie te odpowiadają m.in. za utrzymanie narządów płciowych w prawidłowym miejscu). Spadek poziomu estrogenów powoduje, że zwiotczałe mięśnie nie są w stanie utrzymywać narządów i dochodzi do ich opuszczania się (w tym także zmienia się położenie cewki moczowej). Z tego właśnie powodu problem nietrzymania moczu dotyczy głównie kobiety w okresie klimakterium i po menopauzie.
Kolejną, powszechną przyczyną nietrzymania moczu, jest przebyty poród. Mimo, że podczas ciąży poziom hormonów jest znacznie podwyższony, dochodzi do obniżenia napięcia mięśni dna miednicy, gdyż są one rozciągane i niekiedy uszkadzane podczas porodu (co dotyczy głównie sytuacji, gdy pęka krocze – lub jest nacinane – bądź przeprowadzany jest poród kleszczowy ze względu na zbyt dużą główkę dziecka), co w konsekwencji prowadzi do problemów z trzymaniem moczu już w młodym wieku.
Poza powyższymi przyczynami, które są najpopularniejsze, powodem nietrzymania moczu może być ciężka praca fizyczna, otyłość, częste zaparcia, a także nadużywanie środków moczopędnych.
Jak rozpoznaje się nietrzymanie moczu? Jakie zrobić badania?
Nietrzymanie moczu można potwierdzić lub wykluczyć w odpowiednich badaniach. Po pierwsze, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, który już z wywiadu z pacjentem będzie mógł wysnuć podstawowe wniosku. Na wizytę należy przyjść z pełnym pęcherzem, aby ułatwić lekarzowi wstępne oszacowanie zaawansowania problemu. Jeżeli z wywiadu wyniknie, że możliwym podłożem problemu jest infekcja, zostanie nam zlecone wykonanie badania moczu. Jeżeli natomiast infekcja nie występuje, konieczna może się okazać wizyta u ginekologa oraz urologa, którzy podejmą dalsze kroki diagnostyczne. Prawdopodobnie będzie trzeba wykonać takie badania, jak posiew moczu, badanie USG jamy brzusznej, badanie ginekologiczne, badanie urologiczne, badanie neurologiczne, cystouretroskopia, a w niektórych przypadkach badanie urodynamiczne.
Nietrzymanie moczu – jak wyleczyć? Metody
Leczenie nietrzymania moczu powinno być dostosowane do zdiagnozowanego rodzaju schorzenia, a także do tego, jak bardzo jest ono zaawansowane i jakie daje dolegliwości. Leczenie może być farmakologiczne lub inwazyjne (chirurgiczne bądź laserowe).
1. Leczenie nieinwazyjne (farmakologiczne i fizjoterapeutyczne)
W przypadku, gdy podłożem choroby jest przebyty poród lub wysiłkowe nietrzymanie moczu, poleca się regularne ćwiczenie mięśni Kegla (mięśni dna miednicy). Jednak zanim zaczniemy samodzielnie wykonywać takie ćwiczenia, warto skonsultować to z fizjoterapeutą uroginekologicznym, który weźmie pod uwagę naszą indywidualną budowę anatomiczną i na tej podstawie podpowie, jak ćwiczyć mięśnie, aby aktywność ta przyniosła pożądane efekty i rozwiązała problemy z nietrzymaniem moczu.
Niestety czasem ćwiczenia nie wystarczają i konieczne jest zastosowanie innych metod. Mogą to być m.in. leki, które wpływają na lepsze napięcie pęcherza moczowego. Można również sięgnąć po wkładki dopochwowe dedykowane problemowi nietrzymania moczu, które poprawiają trzymanie moczu na zasadzie podparcia. Dobrze oceniane i polecane przez wielu są również ćwiczenia biofeedback, podczas których impuls elektryczny drażniąc mięśnie Kegla, poprawia ich pracę. W temacie elektrostymulacji, u wielu kobiet dobre efekty w leczeniu dają zabiegi z wykorzystaniem aparatu do elektrostymulacji (to specjalny fotel, który ma wbudowane w siedzisko urządzenie wytwarzające impulsy elektryczne, docierające do dna miednicy i sprawiające, że mięśnie Kegla są napinane i rozluźniane). Terapia jest prowadzono około 2 miesięcy i ponad 50% pacjentek zauważa widoczną poprawę.
W przypadku, gdy podłożem choroby jest zmniejszone stężenie estrogenów w wyniku menopauzy, pomocna może okazać się hormonalna terapia zastępcza bądź stosowanie maści estrogenowych, które aplikuje się w okolicach krocza.
2. Leczenie inwazyjne (chirurgiczne)
W 70% przypadków leczenie nieinwazyjne przynosi zadowalające efekty. Jeśli jednak tak się nie dzieje, lekarz może zaproponować operację. Zabieg polega na wszczepieniu do pochwy specjalnej taśmy, której zadaniem będzie poprawienie kąta cewkowo-moczowego. Po zabiegu większość pacjentek widzi wyraźną poprawę nawet bezpośrednio po operacji do 2 tygodni.
Bibliografia
- Leśniczak B, Szymańska I, Krasomski G. Rys historyczny diagnostyki i leczenia nietrzymania moczu u kobiet. II Katedra Ginekologii i Położnictwa. Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Ginekologia Praktyczna. 2010;2(105):23–26.
- Radziszewski P, Dobroński P. Nietrzymanie moczu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008:17-42.
- Bieber EJ, Sanfi lippo JS, Horowitz IR. Chirurgiczne leczenie nietrzymania moczu. W: Dębski R. (red.). Ginekologia Kliniczna. Tom 2. Wrocław 2009. s. 357.
- Radziszewski P., Bender S. i wsp., Nietrzymanie moczu, Katedra i Klinika Urologii Ogólnej, Onkologicznej i Czynnościowej, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Medycyna po Dyplomie 2011(20); 6(183): 73-80.
- Koszla M. Fizjoterapia szansą dla pacjentek. Kwart NTM 2006, 16: 4-7.
- ZielińskaA,SmolarekN,Pisarska-KrawczykM.Nietrzymanie moczu u młodych kobiet. Ginekol Prakt 2009, 2: 19-23.
- Strupińska E. Fizjoterapia nietrzymania moczu –nowoczesne metody fizykoterapii. Prz Urol 2007, 42(2): 59-62.
