Na czym polega metoda NDT Bobath i w czym tkwi jej fenomen?
Metoda NDT Bobath jest koncepcją neurorozwojową rehabilitacji zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Jej nazwa pochodzi od nazwiska twórców: Karela i Berty Bobath. Metoda ta wywodzi się z działu neurofizjologii i obecnie jest jedną z najpopularniejszych form rehabilitacji we wszystkich grupach wiekowych.
Metoda Bobath skupia się nie na wybranej kończynie, ale na całym ciele. W efekcie rehabilitacja jest traktowana bardzo holistycznie i leczone jest źródło problemu, a nie tylko jeden z objawów. Z tego powodu metoda Bobath może być stosowana nawet w usprawnianiu funkcjonowania osobom z różnymi deficytami neurologicznymi, jak np. mózgowe porażenie dziecięce czy choroby nerwowo mięśniowe. Znajduje także zastosowanie w usprawnianiu rozwoju motorycznego niemowląt i dzieci oraz w regulowaniu napięcia mięśniowego (wzmożone napięcie mięśniowe zostaje obniżone, a obniżone napięcie - podwyższone).
W metodzie NDT Bobath podkreśla się znaczenie plastyczności mózgu czy nieprawidłowego przetwarzania sensorycznego. Zakłada ona, że na skutek zaburzeń neurologicznych, pacjent odbiera wrażenia ruchowe i sensoryczne w sposób nieprawidłowy (w wyniku zaburzeń tego rodzaju, dana osoba może w sposób niewłaściwy odczuwać swoje ciało i mieć kłopot np. z określeniem prawidłowego położenia). Skupia się także na zaburzeniach w dystrybucji napięcia mięśniowego czy problemach w zakresie sprawowania kontroli nad poszczególnymi częściami ciała.
Rehabilitanci stosują indywidualne plany działania, które mają na celu usprawnić motorykę pacjenta, przy czym ćwiczenia dostosowane są one do aktualnych możliwości - także pod względem neurologicznym, co wyróżnia tę metodę na tle innych. Metoda Bobath jest więc rehabilitacją nie tylko ruchową, ale i neurologiczną.
Dzięki metodzie Bobath możliwe jest pozyskanie nowych umiejętności, co pozwala pacjentowi podejmować kolejne aktywności, które dotychczas były poza jego zasięgiem. Tym samym umożliwia to pacjentowi większy udział w życiu społecznym, więcej możliwości życiowych, większą samodzielność. Bez wątpienia życie takiej osoby ulega znacznej poprawie praktycznie pod każdym względem.
Jakie są wskazania do zastosowania metody NDT Bobath?
Rehabilitacja z wykorzystaniem tej metody jest wskazana zarówno u osób z uszkodzonym układem nerwowym, jak i niemowląt czy dorosłych, którzy mają problemy z prawidłowym funkcjonowaniem układu motorycznego czy napięciem mięśni. Metodę Bobath stosuje się np. w przypadku:
- asymetrii,
- obniżonego napięcia mięśniowego,
- wzmożonego napięcia mięśniowego,
- zaburzeń koordynacji,
- zaburzeń rozwoju psychomotorycznego,
- zaburzeń karmienia (w przypadku niemowląt),
- odzyskiwania sprawności po udarze,
- korygowania nieprawidłowości ortopedycznych, neurologicznych i ogólnorozwojowych,
- w leczeniu chorób naczyniowych.
Metoda sprawdza się także w rehabilitacji osób z tak poważnymi schorzeniami, jak uszkodzenia splotów nerwowych, choroby nerwowo-mięśniowe (np. rdzeniowy zanik mięśni - SMA), przepuklina oponowo-rdzeniowa, mózgowe porażenie dziecięce, wady rozwojowe.
NDT Bobath - idealna rehabilitacja dla wcześniaków i niemowląt
Metoda Bobath wydaje się być doskonałą formą rehabilitacji dla najmłodszych, gdyż rehabilitowane jest całe ciało, a terapeuta skupia się także na części neurologicznej - dzięki czemu ewentualne zaburzenia motoryczne wynikające właśnie ze sfery neurologicznej, są odpowiednio diagnozowane rehabilitowane. Wczesne rozpoznanie zaburzeń ruchowych u dziecka jest bardzo ważne - możemy bowiem uniknąć sytuacji, gdy dysfunkcje te zaburzają dalszy rozwój w innych sferach. Koncepcja Bobath umożliwia zastosowanie fizjoterapii, która hamuje nieprawidłowe wzorce, stymuluje słabszą stronę, poprawia dystrybucję napięcia mięśniowego i zmienia trajektorię rozwoju dziecka na prawidłową.
Dodatkowo w metodzie Bobath istotne jest postępowanie w domu - mowa m.in. o prawidłowej pielęgnacji dziecka, właściwym ułożeniu, pozycjach do zabaw czy interakcji, aby wzmacniać i podtrzymywać efekty terapii oraz przy codziennych czynnościach stymulować rozwój w dobrym kierunku, np. poprzez sposób zmiany pieluszki czy sposób podnoszenia i odkładania niemowlęcia. Istotne jest, aby rodzice uświadomili sobie, że kilkadziesiąt minut terapii w gabinecie fizjoterapeuty nie przyniesie efektu, jeśli w domu nadal będą panować stare przyzwyczajenia i nieprawidłowe metody pielęgnacji dziecka.
Metoda NDT Bobath w rehabilitacji dorosłych
Metoda Bobath, jak już wspomnieliśmy, ma także zastosowanie u osób dorosłych. Zwykle stosuje się ją w przypadku, gdy celem jest odzyskanie utraconych funkcji - np. po udarze. Wówczas terapeuta stosuje działanie wieloobszarowe - np. zaleca odpowiednie pozycje ułożeniowe, modyfikację niektórych wzorców i zachowań czy zmiany w środowisku domowym. Wykorzystuje się np. systemy pozycjonowania, aby poprzez odpowiednie pozycje (ułożenie) zapobiegać np. przykurczom czy różnym deformacjom. Innym przykładem jest aktywowanie mięśni pośladkowych w celu poprawy ruchu wyprostu w stawie biodrowym - wówczas wskazane jest leżenie na brzuchu w podwyższeniu, przy czym kończyny dolne i miednica muszą być ustabilizowane za pasem i w tej pozycji należy chwycić oburącz przedmiot znajdujące się przed nami oraz wkładać go na np. wysoki klocek - taki ruch inicjuje skurcz mięśni pośladkowych.
W przypadku osób dorosłych po udarach niedokrwiennych mózgu, rehabiltacja metodą Bobath ma na celu zapobieganie utrwaleniu patologicznych wzorców - np. nadmiernego czy obniżonego napięcia mięśni. Celem jest ponadto odzyskanie sprawności w realnym dla pacjenta zakresie. W leczeniu dorosłych z takimi schorzeniami wykorzystuje się np. masaże, które nie tylko relaksują, ale obniżają napięcie mięśni oraz pobudzają zmysł priopercjepcji (czucia głębokiego).
Można też posługiwać się ortezami czy szynami usztywniającymi. Niekiedy terapia wymaga zastosowania także farmakologii - podaje się np. toksynę botulinową, aby torować drogi nerwowo-mięśniowe, co przyczynia się do przywrócenia funkcjonalności w upośledzonych obszarach.
W metodzie NDT Bobath u dorosłych, czasami wprowadza się także elementy metody Vojty - np. wykorzystuje się nacisk na określone obszary ciała u pacjenta leżącego na brzuchu, plecach lub boku - nacisk ten skutkuje ruchami niezależnymi od woli pacjenta - są w pełni automatyczne. Dochodzi wówczas do aktywizacji układu nerwowego oraz odpowiedzi poszczególnych mięśni szkieletowych.
Przykłady ćwiczeń NDT Bobath
Ćwiczenia w ramach tej metody oparte są o proces motor learningu, co oznacza, że do nauki dochodzi poprzez ruch. Zasady terapii Bobath mówią m.in. o możliwości stosowania przez terapeutę punktów kluczowych, takich jak miednica czy barki i poprzez te punkty można promować u pacjenta poszczególne aktywności, wykorzystując różne techniki (np. taping, pressure i inne), co pozwala aktywować kolejne mięśnie, przenosić ciężar ciała i uzyskiwać ruch coraz to bardziej zbliżony do prawidłowego (fizjologicznego).
Jednym z przykładów ćwiczeń stosowanych w metodzie Bobath jest aktywne przenoszenie ciężaru ciała na piłce fitness oraz stymulowanie unoszenia i kontroli głowy poprzez odpowiednia pozycję i wsparcie. Należy w tym celu położyć dziecko na brzuchu na piłce gimnastycznej, tak aby podpierało się na przedramionach i wówczas punktem kluczowym mogą być barki - układamy na nich ręce i wykonujemy docisk w kierunku pionowym w dół. Ćwiczenie tego typu aktywuje mięśnie dziecka i wskazuje im funkcję, co pozwala na lepsze wykorzystanie ich w codziennych czynnościach oraz dalszym rozwoju motorycznym.
Innym ćwiczeniem jest np. normalizacja napięcia mięśniowego poprzez poklepywanie, głaskanie czy uciskanie konkretnego obszaru ciała.
Przy rehabilitacji bardzo ważne jest wykształcenie prawidłowych wzorców ruchowych i duży nacisk kładzie się na normalizację napięcia mięśniowego. Ponadto do rehabilitacji należy podchodzić całościowo: ćwicząc daną partię, nie można zaniedbywać innej, a każdy nowy ruch powinien łączyć się z tym, który został wykonany poprzednio. Dzięki zachowaniu tej zasady, dziecko będzie mogło swobodnie i prawidłowo przejść z jednej pozycji ciała w drugą oraz stopniowo przejmować kontrolę nad ciałem.
Ćwiczenia można (i powinno się!) też wykonywać w codziennych czynnościach, np. podczas karmienia, kąpania, zmiany pieluchy, podnoszenia, ubierania i zabawy. W przypadku np. asymetrii, rodzice powinni podnosić i odkładać dziecko częściej od słabszej strony, a podczas zmiany pieluchy nie podnosić miednicy do góry, tylko obracać dziecko na boki - tym sposobem wykształci się u niego prawidłowy wzorzec ruchowy, stymulujący dalszy rozwój.
Uwaga! Wykonując nie powinno się dopuścić do płaczu dziecka - płacz powoduje bowiem napięcie mięśni, przez co terapia jest mniej skuteczna.
Formą terapii może też być zmiana w środowisku domowym. Jeśli np. mamy asymetrię, dobrą metodą będzie przestawienie łóżka w taki sposób, aby wstawać z niego na słabszą stronę.
Kurs rehabilitacji metodą NDT Bobath
Metody Bobath można się nauczyć. Jeśli jesteśmy rodzicem dziecka, które ma poważne problemy w rozwoju psychomotorycznym - np. z powodu uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym - i wiemy, że rehabilitacja musi być nieodłącznym elementem codzienności, warto zapisać się na kurs metody Bobath. Rodzajów takich kursów jest obecnie kilka: może to być Bobath Basic, Bobath Baby, Bobath Advanced oraz Bobath dla dorosłych. Kurs szkolenia podstawowego wynosi średnio 20 000 zł.
Jakie efekty daje rehabilitacja metodą Bobath?
Efektów stosowania metody Bobath jest wiele, ale najbardziej spektakularne efekty uzyskuje się w poprawie dystrybucji napięcia mięśniowego oraz poprawie liniowości działania mechanizmów dźwigniowych. Ma to duże znaczenie w sposobie poruszania się i rozwoju motorycznego. Metoda Bobath pozwala także poprawić zakres ruchów i ich dokładność, zwiększyć siłę mięśniową, poprawić balans ciała, aktywować porażoną stronę - efektem tego jest np. większa samodzielność pacjenta z porażeniem mózgowym czy po udarze.
Jeśli chodzi o niemowlęta, w przypadku mojej córki metoda Bobath dała naprawdę świetne efekty, jeśli chodzi o normalizowanie napięcia mięśniowego i niwelowanie asymetrii ciała. Dzięki kilku konsultacjom w gabinecie i prawidłowej pielęgnacji w domu (podnoszenie, pozycje do zabawy, przewijanie, karmienie, noszenie, odkładanie), w ciągu 2. miesięcy udało się przywrócić córce prawidłowe napięcie mięśniowe, zredukować asymetrię i pobudzić fizjologiczny rozwój motoryczny, w efekcie czego w wieku 7. miesięcy wyprzedziła rówieśników i zaczęła wstawać (w wieku 2. miesięcy zaczęliśmy pracę z fizjoterapeutą).
Poniżej przedstawiam też inną historię wskazującą na skuteczność tej metody.
“Mój syn był rehabilitowany tą metodą. Dr skierowała nas do poradni neurologicznej i stwierdzono osłabione napięcie mięśniowe i asymetrie. Zaczęliśmy rehabilitacje metoda Bobath. Codziennie przez okres dwóch tygodni przychodziliśmy na ćwiczenia, po 30 minut-dłużej nie wytrzymywał. Oprócz tego cwiczenia w domu. Niewiarygodne, ale już po tygodniu widać było różnicę.”
Źródło: Forum Wizaż
W sieci możemy ponadto znaleźć wiele publikacji naukowych traktujących o skuteczności metody Bobath w rehabilitacji po udarze mózgu - zamieszczam kilka z nich w bibliografii artykułu poniżej.
Bibliografia
- Opara J., Aktualne metody usprawniania ruchowego chorych po udarze mózgu, Udar Mózgu. Problemy Interdyscyplinarne 2002;4(1):33-37.
- Walowska J., Zastosowanie koncepcji Bobath u osób po udarze niedokrwiennym mózgu, Kinezyterapia 2012, nr 2, s. 19-22.
- Mikołajewska E, Mikołajewski E. Metoda Bobath w rehabilitacji dorosłych i dzieci. Niepełnosprawność–zagadnienia, problemy, rozwiązania. 2016;18, s. 7-24.
- P. Klimkiewicz, A. Kubasik, M. Woldańska–Okońska, Metoda NDT – Bobath stosowana w rehabilitacji pacjentów po przebytych udarach niedokrwiennych mózgu, „Wiadomości Lekarskie” 2012, nr 65, s. 102–107.
- Bilińska M., Biliński G., Ciesielski T., Fuchs M., Merta M., Półtorak M. i wsp., Wykorzystanie koncepcji Bobath w zwalczaniu spastyczności. Rehabilitacja w Praktyce 2013; 2: 14‒18.
- R. Y. Wang, H. I. Chen, C. Y. Chen i in., Efficacy of Bobath versus orthopaedic approach on impairment and function at different motor recovery stages after stroke: a randomized controlled study, „Clinical Rehabilitation” 2005, nr 19, s. 155–164.
