Kozieradka – właściwości, zastosowanie, efekty uboczne

Kozieradka pospolita – charakterystyka rośliny i pochodzenie

Kozieradka nazywana jest bożą trawką, koziorożnikiem lub greckim sianem. Jest to jednoroczna roślina zielna oraz miododajna (jest zapylana przez owady), która należy do rodziny bobowatych. Naturalnie występuje w Uzbekistanie, Kaukazie, Turkmenistanie, Litwie i Ukrainie, ale zdarza się, że jest spotykana także w innych regionach – m.in. w Polsce, chociaż w naszym kraju występuje raczej przejściowo. Można jednak uprawiać tę roślinę na całym świecie, ponieważ nie ma zbyt wielu wymagań, przy czym preferuje podłoże bogate w jony wapnia.

Pod względem botanicznym kozieradka składa się z korzenia, liści o jajowatym kształcie, owoców oraz kwiatów. Roślina osiąga ok. 60 cm wysokości. Kwitnienie przypada na miesiące wczesnego lata, czyli czerwiec/lipiec. Zapach kozieradki jest słodki. Roślina wyglądem przypomina koniczynę, a jej owoce stanowią długi strąk. Do celów leczniczych wykorzystuje się głównie nasiona kozieradki.

Kozieradka jest rośliną, której właściwości odkryto już ponad 5000 lat temu. Swoje zastosowanie miała w starożytnej medycynie oraz kuchni. Od lat stosuje się kozieradkę ze względu na właściwości lecznicze – głównie na problemy układu pokarmowego i problemy skórne. Nasi przodkowie natomiast wykorzystywali kozieradkę głównie do wzmacniania organizmu. Dawniej polecano kozieradkę kobietom w ciąży uważając, że przyspiesza ona i ułatwia poród – jednak dzisiejsze badania pokazują, że w przypadku kobiet w ciąży kozieradka może doprowadzić nawet do poronienia lub przedwczesnego porodu, dlatego jej stosowanie koniecznie skonsultuj z lekarzem. W starych zapiskach znajdziemy ponadto zastosowanie kozieradki do walki z gruźlicą, niedokrwistością i krzywicą, natomiast aktualne badania nie potwierdzają takiego działania.

Nie można pominąć faktu, że kozieradka jest uznawana za naturalny afrodyzjak – szczególnie dla mężczyzn. Sprawdzi się także jako środek łagodzący kobiece dolegliwości w okresie menopauzalnym. Sportowcy również docenią kozieradkę, gdyż może przyspieszać spalanie tkanki tłuszczowej.

Kozieradka ma szerokie zastosowanie w sztuce kulinarnej, zwłaszcza kuchni hinduskiej i tajlandzkiej. Stanowi świetny dodatek do sosów, zup, mięsa i pieczywa.

Kozieradka – skład chemiczny

Nasiona kozieradki zawierają:

• 20-30% substancji śluzowych złożonych w większości z galaktomannanów,

• saponiny sterolowe, m.in. pochodne jamogeniny, gitogeniny, diosgeniny,

• flawonoidy, m.in. wiceninę, witeksynę,

• witaminy, m.in. witaminę PP, C, B6, A, kwas foliowy,

• tłuszcze,

• białka roślinne,

• lecytynę,

• gorycze,

• estry,

• olejki eteryczne,

• cholinę,

• sole mineralne (wapń, żelazo, miedź, żelazo, magnez, fosfor, cynk, potas, sód),

• trygonelinę (alkaloid)

Kozieradka – efekty stosowania i działanie

Nasiona kozieradki swoją popularność zawdzięczają głównie ze względu na obecność substancji śluzowych. Kozieradkę stosuje się zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Kozieradka stosowana wewnętrznie (doustnie) w postaci wyciągu, zaparzonych nasion czy oleju, wykazuje u ludzi oraz zwierząt działanie pobudzające układ pokarmowy do pracy oraz wzmacnia mechanizmy układu odpornościowego. Kozieradka przede wszystkim zwiększa produkcję soku żołądkowego, trzustkowego i śliny, ułatwia trawienie pokarmów i przyswajanie dobroczynnych składników (szczególnie aminokwasów), pobudza czynność krwiotwórczą przez szpik kostny i zwiększa ilość czerwonych krwinek – tym samym zwiększa odporności organizmu na wiele szkodliwych szczepów bakterii. Kozieradka ponadto obniża poziom glukozy we krwi. Dodatkowo olej z nasion kozieradki działa osłaniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego (ma więc zastosowanie m.in. w chorobie wrzodowej), działa przeciwzapalnie, pobudza perystaltykę jelit i ma działanie wykrztuśne (stymuluje wytwarzanie śluzu, dzięki któremu łatwiej jest organizmowi usunąć alergeny i toksyny).

Przegląd właściwości leczniczych kozieradki – badania

Co na temat właściwości leczniczych mówią badania naukowe? Okazuje się, że wiele efektów wymienionych wyżej ma mocne potwierdzenie w analizach naukowych.

1. Kozieradka na problemy układu pokarmowego

Kozieradka pospolita może być stosowana w wielu schorzeniach układu pokarmowego. Okazuje się bowiem, że ekstrakty z kozieradki korzystnie wpływają m.in. na terapię choroby wrzodowej żołądka, dzięki zawartości frakcji polisacharydowych – te działają podobnie do błonnika pokarmowego. Gdy trafiają do żołądka, stają się warstwą ochronną dla błony śluzowej tego organu, chroniąc go m.in. przed żrącym działaniem pepsyny czy kwasu solnego. Z tego względu także przyspieszają regenerację błony śluzowej żołądka zmienionej zapalnie przez chorobę. Dodatkowo nasiona kozieradki korzystnie wpływają na trawienie, ponieważ substancje w nich zawarte stymulują produkcję soku żołądkowego, śliny oraz żółci. Pobudzają ponadto apetyt, a zawartość błonnika przyspiesza przemieszczanie się treści w jelitach i zwiększa ich perystaltykę (z tego powodu kozieradka polecana jest także na zaparcia). Co istotne, nasiona kozieradki mają także zastosowanie w leczeniu hemoroidów, gdyż są bogate we flawonoidy, które wzmacniają ściany naczyń krwionośnych i zwiększają ich szczelność. Kozieradka wspiera dodatkowo pracę wątroby – ma działanie hepatoprotekcyjne ze względu na to, że jest silnym antyoksydantem. Działa przeciwzapalnie, zmniejsza wnikanie toksyn do wnętrza tego organu i zapobiega włóknieniu wątroby. W badaniach wykazano także, że kozieradka może zmniejszać ryzyko rozwoju raka jelita grubego. Podsumowując, kozieradka ma następujące działanie dla układu pokarmowego:

• choroba wrzodowa żołądka – polisacharydy zawarte w kozieradce osłaniają błonę śluzową żołądka, zmniejszają stan zapalny i chronią ją przed czynnikami szkodliwymi, taki jak kwas solny lub pepsyna,

• poprawa trawienia – nasiona kozieradki wspomagają trawienie szczególnie w takich schorzeniach, jak zapalenie błony śluzowej żołądka, niestrawność, wzdęcia, choroby wątroby,

• zaparcia – dzięki obecności błonnika, nasiona kozieradki pobudzają pracę jelit i ułatwiaja przesuwanie się treści pokarmowej,

• choroby wątroby – dzięki działaniu przeciwzapalnemu i zawartości antyoksydantów, kozieradka może korzystnie wpływać na wątrobę poprzez zapewnianie dodatkowej ochrony,

• hemoroidy – substancje zawarte w kozieradce wzmacniają ściany naczyń krwionośnych i zwiększają ich szczelność,

• rak jelita grubego – w nasionach kozieradki znajduje się diosgenina, która zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego poprzez hamowanie wzrostu komórek tego nowotworu (HT-29) i stymulowanie ich śmierci.

2. Kozieradka na potencję u mężczyzn

Według dostępnych badań z 2010 roku przeprowadzonych przez naukowców z Baylor University, kozieradka może wpływać na podniesienie poziomu testosteronu w organizmie, a dzięki temu dodatkowo przyspieszać redukcje tkanki tłuszczowej. W badaniu podawano codziennie młodym mężczyznom aktywnym fizycznie ok. 500 mg ekstraktu z nasion kozieradki. Mężczyźni trenowali przez 4 dni w tygodniu z wykorzystaniem ciężarów. Okazało się, że po 2 miesiącach kozieradka zmniejszyła ilość tkanki tłuszczowej i zwiększyła poziom testosteronu. Nie podniosła natomiast siły mięśniowej i wytrzymałości.

3. Kozieradka na czyraki i siniaki

Kozieradka stosowana w postaci kataplazmów, czyli gorących okładów z nasion, ma zastosowanie w miejscowym leczeniu stanów zapalnych skóry oraz tkanki podskórnej. Z tego powodu sprawdzi się w leczeniu m.in. czyraków, owrzodzeń czy zmian ropnych. Badania pokazują również, że kozieradka zmiękcza skórę, redukuje obrzęki oraz zmniejsza stany zapalne – dlatego też znajduje zastosowanie w leczeniu wielu drobnych urazów, typu siniaki.

4. Kozieradka na wysoki cholesterol

Olej z nasion kozieradki może mieć bardzo korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, ponieważ przyczynia się do zmniejszenia poziomu cholesterolu – zarówno całkowitego, jak i LDL, trójglicerydów oraz VLDL. Takie efekty kozieradka zawdzięcza zawartości saponin steroidowych, które zwiększają szybkość przemian metabolicznych cholesterolu w wątrobie, a dokładniej, nadmiar cholesterolu ulega szybszym przemianom, dzięki którym tworzą się m.in. kwasy żółciowe wydalane następnie z organizmu. Saponiny dodatkowo zmniejszają wchłanianie tłuszczów, co z kolei obniża ryzyko rozwoju wielu chorób sercowo-naczyniowych, w tym miażdżycy czy choroby wieńcowej.

5. Obniżanie poziomu cukru we krwi

Nasiona kozieradki zawierają od 20 do 30% substancji śluzowych. Substancje te mogą być przydatne u osób mających problemów z poziomem cukru. Spożywanie nasion kozieradki przed posiłkami jest bowiem w stanie spowolnić procesy opróżniania żołądka z pokarmu, co wpływa na spowolnienie skoków glukozy – zmniejsza się poposłkowa glikemia. Warto przy tym nadmienić, że kozieradka wykazuje korzystny wpływ dla redukcji aktywności enzymów, które są odpowiedzialne m.in. za rozkład węglowodanów i zmniejszenie transportu cukrów do moczu – zmniejsza się tym samym ryzyko wystąpienia glukozurii (cukromoczu).

W jednych badaniach wykazano ponadto, że kozieradka zmniejsza poziom cukru we krwi dzięki 4-hydroksyizoleucynie – aminokwasowi wpływającemu na trzustkę, który indukuje wydzielanie przez ten organ insuliny. Działanie tego aminokwasu jest wzmożone w wyniku szeregu polifenoli zawartych w kozieradce. Polifenole dodatkowo zwiększają wrażliwość na insulinę, co czyni ją bardziej skuteczną i lepiej likwiduje nadmierne skoki glukozy we krwi.

6. Działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze

Wyciąg z nasion kozieradki ma udowodnione działanie przeciwbakteryjne. W przeprowadzonych dotychczas badaniach potwierdzono m.in. działanie antybiotyczne w kierunku bakterii E. Coli, Salmonelli, pałeczki zapalenia płuc, dwoinki rzeżączki, rzęsistka pochwowego oraz pałeczki ropy błękitnej. Dowiedziono także działanie przeciwgrzybicze wobec wielu drobnoustrojów.

7. Zwiększanie laktacji

Według niektórych źródeł nasiona kozieradki zwiększają ilości mleka wydzielanego przez kobiety w okresie laktacji (karmienia piersią). Według wielu opinii działanie takie jest widoczne już po pierwszym dniu stosowania kozieradki, jednak zanika w momencie, gdy przestajemy ją przyjmować.

8. Kozieradka a menopauza

Kozieradka znana jest od dawna jako środek łagodzący przebieg miesiączki i ból przedmiesiączkowy – a to ze względu na związki podobne do estrogenu zarówno w budowie, jak i działaniu. Dzięki nim kozieradka jest także w stanie łagodzić dolegliwości charakterystyczne dla menopauzy (klimakterium). Dodatkowo nasiona kozieradki mają właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe.

Jakie zastosowanie ma kozieradka w kuchni?

Kozieradka charakteryzuje się goryczką, którą można utracić za pomocą prażenia nasion na suchej patelni. Z całych nasion można natomiast zrobić napar (zalewamy 2 łyżeczki nasion wrzątkiem i pijemy ok. 30 minut przed jedzeniem). Twarde nasiona kozieradki są niestety trudne w rozdrobnieniu, dlatego lepiej kupić już zmielone lub zastosować młynek elektryczny do kawy. Sproszkowane nasiona kozieradki można przechowywać ok. 6 miesięcy, natomiast całe ziarna do 3 lat.

Nasiona kozieradki mogą stanowić przyprawę m.in. do sałatek, zup, sosów, serów. To także ciekawy składnik past warzywnych, np. humusu. Kozieradka sprawdzi się ponadto jako dodatek do twarożku, mięs i ryb. Niektórzy dodają ją do makaronów, ziemniaków i zapiekanek, a nawet pikli czy chutney. Kozieradka nada się nawet do spożywania na słodko z miodem lub konfiturą.

Świeże liście kozieradki, a także kiełki tej rośliny, można wykorzystać do kanapek lub sałatek, natomiast suszone liście do dań warzywnych (poleca się dodawanie ich szczególnie do dań pikantnych).

Nasion kozieradki używajcie w niewielkich ilościach, ponieważ mają bardzo intensywny smak i zapach.

Kozieradka na skórę i włosy

Kozieradka ma swoje zastosowanie także w kosmetyce, a konkretniej w pielęgnacji cery i włosów. W przypadku cery, polecana jest do stosowania u osób ze skłonnością do trądziku i łojotoku. Zastosowanie na włosy jest natomiast bardziej popularne – kozieradka słynie jako środek doskonale wzmacniający włosy i stymulujący je do wzrostu oraz ograniczający nadmierne wypadanie. Regularne aplikowanie kozieradki powoduje tworzenie się tzw. baby hair. Jak stosować kozieradkę na włosy, aby zmniejszyć ich wypadanie? Poniżej przedstawiam sprawdzony, przetestowany na sobie przepis:

• Zalej 3 łyżki zmielonych nasion kozieradki 150 gorącej wody.

• Całość wymieszaj, zagotuj, a następnie odstaw na ok. 30 minut do ostygnięcia.

• Po tym czasie nałóż mieszankę na włosy i skórę głowy, a następnie owiń głowę folią spożywczą lub czepkiem. Odczekaj ok. 3 godziny.

• Umyj włosy delikatnym szamponem i nałóż ulubioną odżywkę.

Zabieg wykonywany przynajmniej raz w tygodniu da naprawdę świetne efekty, jeśli chodzi o zmniejszenie wypadania włosów i przyspieszenie wzrostu nowych. Ważne jednak, aby taką wcierkę przechowywać w lodówce nie dłużej niż 7 dni. Niestety ma ona dość mocny zapach, więc warto zastosować jeszcze pachnącą mgiełkę do włosów bez spłukiwania po wysuszeniu włosów.

Jak stosować kozieradkę?

Kozieradka może być stosowana zarówno w postaci sproszkowanych nasion, jak i w formie preparatu (suplementu). Działanie kozieradki będzie podobne zarówno w przypadku suplementu, jak i nasion.

Preparaty z kozieradką należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta i nie przekraczać dziennej dawki. Kapsułki z kozieradka mają tę zaletę, że zawierają one bardziej skoncentrowaną dawkę niż w przypadku stosowania nasion.

Nasiona natomiast należy zaparzać lub dodawać w niewielkiej ilości do innych dań. Można je także stosować zewnętrznie jako składnik kompresów i okładów na skórę. Poniżej przedstawiam przykłady stosowania kozieradki:

• zmieszaj nasiona kozieradki z miodem lub konfiturą i przyjmuj doustnie 2 razy dziennie po 1 łyżeczce po posiłku,

• wykonaj odwar z kozieradki, zalewając 1 łyżkę nasion szklanką letniej wody i wymieszaj, a następnie ogrzewaj do wrzenia i gotuj jeszcze 3 minuty; odstaw do wystudzenia i stosuj zewnętrznie jako okład na stany zapalne skóry,

• okłady z kozieradki – wymieszaj 100 g nasion kozieradki z wodą do uzyskania konsystencji pasty; dodaj 1/2 łyżeczki octu i ponownie wymieszaj, po czym rozsmaruj na gaziku i okładaj nim chore miejsce 2-3 razy dziennie (takie zastosowanie jest polecane przy stanach zapalnych skóry).

Kozieradka – efekty i skutki uboczne

Efekty stosowania kozieradki zależą przede wszystkim od formy przyjęcia (zewnętrzne czy wewnętrznie) oraz regularności, chociaż można zauważyć np. natychmiastowe działanie, jeśli stosujemy kozieradkę w celu usprawnienia pracy układu pokarmowego przy zaparciach, zgadze, niestrawności. Jeśli zależy nam natomiast na ogólnym wzmocnieniu organizmu i wspomaganie leczenia niektórych chorób, na efekty trzeba poczekać nieco dłużej. Kozieradka stosowana zewnętrznie również wymaga dłuższej kuracji, aby zauważyć widoczne efekty na skórze czy włosach.

Mimo, że opinie na temat stosowania kozieradki są bardzo przychylne, niestety może ona powodować kilka skutków ubocznych. Głównym efektem niekorzystnym jest zmiana zapachu wydzieliny, ponieważ wraz z potem wydzielają się także substancje zapachowe nasion kozieradki – a te niestety nie są zbyt przyjemne, bo przypominają zapach kozi.

Kozieradki nie powinny stosować kobiety w ciąży – może to grozić skurczami macicy i poronieniem lub porodem przedwczesnym.

Picie kozieradki – opinie

Agata: "Picie kozieradki dobrze wpływa na suchą cerę. Poleciła mi Pani z zielarskiego. Jedna sprawa, trzeba tylko zaakceptować jej smród i smak, brrr. Można ją używać jako przyprawę lub zrobić olej kozieradkowy... Olej piłam - działał jak każdy olej, czyli skóra była nawilżona od wewnątrz, zewnętrznie na mnie się nie sprawdził, jakoś mniej się wchłaniał niż czysty słonecznik... zużyłam do włosów. Natomiast zachwyciła mnie maseczka kozieradkowa: mieszałam kozieradkę z mąką (miałam jakąś taką jaglaną czy jęczmienną) - zalewałam wrzątkiem i jak papka podstygła to na buzie - prawdziwe cudo." 

Monika:  "Kozieradka jest rewelacyjna! Działa na mnóstwo rzeczy (w tym na powiększenie biustu), tyle że można po niej utyć :/ Ja stosowałam na stany zapalne gardła, na reumatyzm :) Kozieradka działa podobnie do żeńszenia."

Kati: "Stosowałam ale nie zauważyłam żadnych efektów i zapach mnie odrzucał. Teraz piję drożdże i widzę efekty póki co tylko na paznokciach ale mam nadzieję że będą na cerze i na włosach. :)"

Anonim: "Nie pamiętam dokładnie po jakim czasie... stosowałam przez jakiś miesiąc codziennie i włosy mi znacznie mniej wypadały i na twarzy zero jakichs kropek i innych a zawsze cos mialam...

Gdzie kupić kozieradkę?

Nasiona lub suszone liście kozieradki można kupić:

• w niektórych sklepach spożywczych, a szczególnie dyskontach,

• w sklepach ze zdrową żywnością,

• w sklepach internetowych,

• w sklepach zielarskich.

Z kolei w aptekach można kupić preparaty z wyciągiem z kozieradki pospolitej.

Kozieradkę bez problemu można kupić w sklepie internetowym i też w tym miejscu prawdopodobnie uda Ci się ją nabyć w najlepszej cenie. Dostępne są np. opakowania po 200 g w cenie ok. 14 zł. Z kolei kozieradka w tabletkach lub kapsułkach wiąże się z kosztem ok. 26 zł za 100 sztuk.

Bibliografia

• Król-Bogus B. (2017). Nasiona kozieradki pospolitej – surowiec leczniczy o wielokierunkowej aktywności biologicznej. Postęp w badaniach nad roślinami – najnowsze doniesienia.

• Kilar M. i wsp. (2016). Wykorzystanie kozieradki pospolitej (Trigonella foenum-graecum L.) w zielarstwie i fitoterapii. Herbalism 1(2).

• Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.

• Król-Kogus B., Krauze-Baranowska M., Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L.) – tradycja stosowania na tle wyników badań naukowych, „Postępy Fitoterapii” 2011, nr 3.

• Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005.