Kątnik domowy mniejszy – czy trzeba się go obawiać?

Kątnik domowy mniejszy – charakterystyka i wygląd

Kątnik to pająk, który występuje w Polsce w kilku gatunkach i nie wszystkie należą do rodzaju Tegenaria. Od 2013 roku część z pająków przeniesiono w systematyce do rodzaju Eratigena – m.in. kątnika domowego większego, który uzyskał nazwę systematyczną Eratigena atrica. To właśnie z nim kątnik domowy mniejszy bardzo często jest mylony. Kątnik domowy większy, jak sama nazwa wskazuje, jest o wiele większy – osiąga nawet 1,8 cm długości (bez długości odnóży) – natomiast kątnik domowy mniejszy dorasta z reguły do 1-1,2 cm. Nie wygląda zatem aż tak groźnie. Różni się od kątnika domowego większego także tym, że ma gładki karapaks bez ciemnego rysunku (występują tylko 2 ciemne pasy przypominające literę X).

Całe ciało kątnika mniejszego pokrywają włoski. Owłosienie stanowi dla tego pająka istotny narząd zmysłu, który jest wrażliwy m.in. na ruchy powietrza oraz wszelkie drgania. Dzięki temu kątnik wie, gdzie się znajduje i czy przybywa ku niemu zagrożenie – lub pokarm. To bardzo istotny zmysł, zastępujący właściwie narząd wzroku – kątniki rozpoznają jedynie natężenie światła, ale poza tym są praktycznie niewidome. To dzięki owłosieniu zyskują lepszą orientację i kontakt ze światem zewnętrznym.

Jeśli chodzi o kolor pająka kątnika mniejszego, jest on szaro-brązowo-czarny.

Czym żywi się kątnik domowy mniejszy?

Kątnik domowy mniejszy należy do rodziny pająków lejkowcowatych. Nazwa ta pochodzi od płaskiej pajęczyny, która przypomina niejako płachtę z charakterystycznym zwężeniem – lejkiem. To właśnie tam kątnik czeka na swoją ofiarę. Pajęczyna jest inna niż ta, którą tworzy pająk krzyżak. Często osadza się na niej kurz – a ten idealnie maskuje pajęczynę na tle zakurzonych kątów pomieszczenia.

O skuteczności pajęczyny kątnika domowego świadczy nie jej kleistość, a gęstość wykonania. Składa się ona z kilku warstw, które działają niczym kratownica. Owad, który trafi do takiej pajęczyny, ciągle potyka się o wspomniane warstwy i upada, po czym pająk kątnik przechodzi do błyskawicznego ataku, wbijając w ofiarę jadowe pazury.

Czym żywi się pająk kątnik mniejszy? Jego łupem są głównie różnorakie owady, które osiedlają się w domach i mieszkaniach. Są to muchy, rybiki cukrowe, pluskwy, mrówki, komary. Można zatem uznać, że kątnik domowy jest pożytecznym pająkiem w domu – pozwala bowiem pozbyć się wielu szkodników, które jest ciężko wytępić (np. uciążliwe pluskwy łóżkowe).

Gdzie ukrywa się kątnik mniejszy w domu?

Pajęczyny są tworzone przez kątnika domowego mniejszego zwykle w miejscach trudno dostępnych, zakamarkach. Szczególnie często można spotkać pajęczyny w kątach, stąd też nazwa rodzajowa tego pająka – tam najłatwiej jest bowiem wykonać lejkowatą pajęczynę. Takie sieci można znaleźć w wielu miejscach w domu czy mieszkaniu – zarówno użytkowych, takich jak łazienki, kuchnia (między szafkami, za lodówką itd.) czy sypialnia (np. wnęka za łóżkiem czy szafą), jak i nieużytkowych (strych, korytarz, piwnica).

Występowanie kątnika w domach i mieszkaniach

Kątniki to zwierzęta przystosowane do życia blisko człowieka. Skąd takie ich upodobanie? Przede wszystkim w domach jest ciepło, sucho i... bezpiecznie – czyli z dala od różnych drapieżników. W domach jednak jest o wiele trudniej o pokarm, ponieważ ludzie zwykle dbają, aby nie znajdowały się w mieszkaniu żadne owady. Sprawiło to, że kątnik przystosował swój organizm przez lata do trybu długiego głodowania – jest dzięki temu w stanie przetrwać długo bez pożywienia. Jedynym zagrożeniem w domu jest dla kątnika człowiek oraz inny pająk – nasosznik trzęsi (Pholcus phalangioides), który z lubością poluje na kątniki, zwłaszcza w okresie zimowym, gdy ich sieci nie łapią zbyt wielu ofiar i pająki te są zmuszone wyjść z bezpiecznej kryjówki w celu rozpoczęcia łowów. Często zatem w miejscach, gdzie znajdują się nasoszniki, można także zauważyć, że nie występują tam kątniki – te niestety nie potrafią się skutecznie bronić przez nasosznikami. Innym zagrożeniem dla nich, jak wspomniałam, jest człowiek – przed którym również trudno się kątnikowi bronić. Jego obroną jest zwykle ucieczka. Chyba że przyciśniemy go dłonią i nie będzie miał gdzie uciec – wówczas może nas ukąsić.

Ugryzienie przez kątnika mniejszego – czy jest groźne?

Kątnik domowy mniejszy ma nocny tryb życia. Powodem tego jest... strach przed człowiekiem. W nocy śpimy, zatem kątnik ma bezpieczniejsze warunki do łowów na owady. Stąd też w dzień trudno jest go zlokalizować i z reguły dowiadujemy się, że kątnik jest w domu, jeśli nagle w nocy zapalimy światło. Kątnik w tej sytuacji zostanie zamrożony z przerażenia i po chwili zacznie uciekać – nigdy sam nie atakuje człowieka. Jeśli jednak spróbujemy go zgnieść, może dojść do ugryzienia. Wbrew obiegowej opinii, takie ugryzienie przez kątnika domowego nie jest groźne dla człowieka – jad tego pająka nie stanowi żadnego zagrożenia dla naszego zdrowia. Pająk ten, po pierwsze, jest zbyt mały i słaby, aby wgryźć się mocno w naszą skórę, więc o ugryzienie niezwykle trudno. Po drugie, jeśli już do niego dojdzie, nie powoduje ono żadnych poważnych skutków. Jeśli natomiast wystąpią jakieś dolegliwości, prawdopodobnie ugryzienie zostało wykonane przez kuzyna pająka kątnika mniejszego – czyli kątnika domowego większego (jego ukąszenie może być bolesne, ale nadal nie jest groźne dla zdrowia człowieka).

Bibliografia

• A. Bolzern, D. Burckhardt, A. Hänggi. Phylogeny and taxonomy of European funnel-web spiders of the Tegenaria-Malthonica complex (Araneae: Agelenidae) based upon morphological and molecular data. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 168, s. 723-848, 2013.

• Michał Grabowski, Radomir Jaskuła, Krzysztof Pabis - Ilustrowana Encyklopedia Owadów i Pajęczaków Polski, 2012.

• Schoch CL, et al. NCBI Taxonomy: a comprehensive update on curation, resources and tools. Database (Oxford). 2020: baaa062. PubMed: 32761142.