Czy choroba dwubiegunowa jest dziedziczna (ChAD)? Ekspert odpowiada

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) ma wiele przyczyn

Choroba afektywna dwubiegunowa ma szereg czynników warunkujących jej rozwój i przebieg – są to zarówno czynniki nam znane, jak i nadal badane. Naukowcy przedstawiają je m.in. w modelu biopsychospołecznym: uwzględnia on zarówno czynniki biologiczne (w tym genetykę i dziedziczenie), jak i czynniki psychologiczne, społeczne oraz środowiskowe.

Czynniki genetyczne mogą być zatem jednymi z wielu czynników warunkujących powstanie ChAD. W przypadku tej choroby lekarze przywiązują jednak ogromną wagę do genetyki. Dlaczego tak się dzieje? Na to pytanie odpowiada dr n. med. Joanna Borowiecka-Kluza (specjalista psychiatra) dla portalu Medycyna Praktyczna:

„Jeśli na ChAD choruje któryś z członków najbliższej rodziny, pozostający w bezpośrednim pokrewieństwie, to u danej osoby ryzyko zachorowania jest zwiększone. Jednak nawet w przypadku występowania choroby u obojga rodziców, kiedy ryzyko to dochodzi do około 75%, choroba ta może, ale nie musi, wystąpić.”

Z kolei dla portalu ABC Zdrowie, prof. dr hab. n. med. Iwona Małgorzata Kłoszewska pisze, że:

„Dziedziczona może być skłonność do zachorowania na CHAD. Choroba nie jest w prosty sposób dziedziczona przez dzieci osoby chorej. Istnieje jedynie większe niż w ogólnej populacji ryzyko wystąpienia choroby.”

Jak widać, każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, ale musimy mieć na uwadze, że jeśli w rodzinie występuje ChAD, inni jej członkowie mogą mieć większą skłonność do rozwoju tej choroby – przy czym nie jest to przesądzone.

Ryzyko zachorowania na chorobę afektywną dwubiegunową a genetyka

Jest grono naukowców, którzy sądzą, że choroba afektywna dwubiegunowa ma silne uwarunkowania genetyczne. Argumentują to m.in. faktem, że u krewnych pierwszego stopnia osób, które cierpią na ChAD, o wiele częściej rozpoznaje się różnego rodzaju choroby afektywne, np. zaburzenia dwubiegunowe lub depresyjne. Udowodniono ponadto, że genetyka ma istotne znacznie w przypadku zaburzeń depresyjnych (choroba afektywna jednobiegunowa), a jej rola jest jeszcze większa, jeśli chodzi o chorobę maniakalno-depresyjną (ChAD).

Jeśli chodzi o ryzyko zachorowania w przypadku krewnych I stopnia (czyli np. dzieci czy rodzice), jest ono na poziomie 15-20%. Należy jednak zaznaczyć, że jeśli były przypadki tej choroby we wcześniejszych pokoleniach, ryzyko to może być większe.

W jaki sposób można odziedziczyć chorobę dwubiegunową?

Eksperci sądzą, że dziedziczenie skłonności do choroby afektywnej dwubiegunowej ma formę poligeniczną, co oznacza, że za ową skłonność odpowiedzialna jest cała kombinacja kilkunastu- lub kilkudziesięciu genów – te w odpowiednim ułożeniu, mogą ujawniać chorobotwórcze działanie.

Wiele mówią w tym zakresie obserwacje bliźniąt monozygotycznych: badania na takich osobach pokazują, że jeśli choroba afektywna dwubiegunowa występuje u jednego z bliźniąt, ta sama choroba ujawnia się aż u 80% rodzeństwa! Tym samym, im mniejszy stopień pokrewieństwa, tym mniejsze ryzyko wystąpienia ChAD.

Choroba dwubiegunowa (ChAD) – jakie geny zwiększają podatność na zachorowanie?

Niestety aktualnie wiedza naukowa nie jest pełna, jeśli chodzi o podłoże genetyczne i konkretne geny, które mogłoby zwiększać podatność na rozwój ChAD – wiedza ta ma obecnie charakter fragmentaryczny, dlatego nie można jej jeszcze traktować jako wyznacznik. Jednakże pewne badania wskazują, ze niektóre allele wybranych genów, częściej występują u osób cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową. Są to geny związane głównie z układem noradrenergicznym, dopaminergicznym, serotoninergicznym. Wiążą się również z przewodnictwem wewnątrzkomórkowym, procesami neuroplastycznymi, a także z regulowaniem biorytmów w organizmie.

Przypuszcza się, że niektóre odmiany genów (allele), które są znaczące dla skłonności do ChAD, mogą występować w całej populacji dość powszechnie i że decydująca jest ich kumulacja u danej osoby (oraz w odpowiednim układzie). W przypadku np. ChAD typu I podejrzewa się, że potrzeba najwięcej tego rodzaju genów, w typie II – już mniej. Ponadto niektórym genom naukowcy przypisują także znaczenie jako podłoża do manii z urojeniami czy depresji.

Obecnie trwają prace nad badaniem genetycznych skłonności do choroby afektywnej dwubiegunowej, w aspekcie identyfikacji miejsca na chromosomach, gdzie zlokalizowane są geny związane z największą podatnością. Dotychczas ustalono, że geny związane z chorobą afektywną dwubiegunową znajdują się na ramionach takich chromosomów, jak: 2q, 4p, 4q, 6q, 8q, 9p, 10q, 11p, 12q, 13q, 14q, 16p, 18p, 21q, 22q, Xq.

Poniżej przedstawiamy listę genów, które najczęściej przedstawia się w korelacji z podatnością na ChAD:

• Gen transportera serotoniny na chromosomie 17q: niektóre badania mówią, że gen ten występuje u osób, u których depresja wiąże się mocno ze stresem (takie osoby mocniej reagują np. na bodźce lękowe), a także u osób neurotycznych.
• Gen dla DISC1 na chromosomie 1q42: białko DISC1 nadal nie zostało do końca rozpracowane przez naukowców, ale sądzą oni, że odgrywa ono ważną rolę m.in. w regulowaniu procesów namnażania się komórek i ich budowy. Być może odgrywa bardzo ważną funkcję, jeśli chodzi o dojrzewanie mózgu i jego architektury. Niektóre badania wskazują związek statystyczny pomiędzy jedną z odmian tego genu dla DISC1, a występowaniem choroby afektywnej dwubiegunowej. Stwierdzono także związek z występowaniem schizofrenii.
• Gen dla neureguliny 1 (NRG1): białko NBRG1 również jest jeszcze słabo poznane przez świat nauki. Sądzi się, że pełni ważną rolę w prawidłowej transmisji w synapsach, a także w procesach mielinizacji. Niektóre badania pokazują związek jednej z odmian tego genu a chorobą dwubiegunową ze stanami maniakalnymi, a także ze schizofrenią.
• Gen dla katechol-O-metylotransferazy (COMT) na chromosomie 22q11: to gen, który odpowiada m.in. za rozkład dopaminy i decyduje o tym, jakie jest jej stężenie w poszczególnych rejonach układu nerwowego. Udowodniono korelację między uszkodzeniem chromosomu w odcinku właściwym dla tego genu a występowaniem choroby dwubiegunowej oraz schizofrenii.
• Gen dla BDNF: białko BDNF ma związek m.in. z procesami neuroplastycznymi, a także ze wzrostem komórek nerwowych i ich przewodnictwa. Pełni niebagatelną funkcję np. w procesach pamięci. Badania wskazują, że jedna z odmian tego genu może mieć związek ze zwiększoną skłonnością do ChAD.
• Gen kinazy diacyloglicerolu (DGKH): gen ten wiąże się m.in. ze szklakiem, w jaki przekazywane są sygnały na drodze wewnątrzkomórkowej. Niektóre odmiany tego genu obserwuje się częściej u osób cierpiących na chorobę afektywna dwubiegunową.
• Gen dla GRK-3 na chromosomie 22q: uważa się, że jedna z odmian tego genu może być związana z chorobą afektywną dwubiegunową.
• Gen CREB na chromosomie 2q: gen ten odkrywa ważną rolę w procesach transkrypcji niektórych genów – naukowcy zauważyli związek tego genu z nawracającą depresją.
• Oksydaza D-aminokwasów (DAOA) na chromosomie 13q: gen ten metabolizuje serynę i wpływa na funkcjonowanie układu glutaminergicznego – stwierdzono korelację między występowaniem jednej z odmian tego genu z rozwojem ChAD.

Bibliografia

• Rybakowski J. Oblicza choroby maniakalno-depresyjnej. Poznań: Termedia; 2008.
• Borowiecka-Kluza J., Czy choroba dwubiegunowa jest dziedziczna?, Medycyna Praktyczna 2013.
• Goodwin F. i in., Manic-Depressive Illness - Bipolar Disorders and Recurrent Depression. Wyd. Oxford University Press 2007.
• Dudek D. i in., Choroba afektywna dwubiegunowa – wyzwania diagnostyczne, Poznań 2013.
• Vieta E., Choroba afektywna dwubiegunowa, Medycyna po Dyplomie 2008, Zeszyt edukacyjny Nr 3.
• Bilikiewicza A., Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2006.
• Rybakowski F, Rybakowski J. Ewolucyjne koncepcje zaburzeń afektywnych. Psychtr Pol. 2006; 40; 401–413.
• Haug HJ, Arens B. Zaburzenia afektywne. W: Freyberger HJ, Schneider W, Stieglitz R.D. (Red.). Kompendium psychiatrii, psychoterapii, medycyny psychosomatycznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2005; 108-126.
• Filuś J, Rybakowski J. Stężenie BDNF w surowicy a nasilenie objawów depresji. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2010; 5, 3-4: 155–162.
• Alda M. Bipolar disorder: from families to genes. Can J Psychiatry. 1997; 42: 378-387.