Epizod depresji i manii w chorobie dwubiegunowej

Choroba dwubiegunowa to ciągła huśtawka nastrojów

Wyobraź sobie, że wciąż odczuwasz wahania nastroju i poziomu energii. Przez długi czas czujesz się bez sił, zmęczony, niewyspany, bez motywacji do działania, a później nagle... sen staje się dla Ciebie zbędny, nie potrzebujesz jeść, wszystko przyspiesza, w głowie masz jeden pomysł za drugim, energia Cię rozpiera – aby za chwilę znów wpaść w „dołek” i nie czuć energii do życia. Tak – w dużym oczywiście uproszczeniu – może wyglądać życie osoby, która cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową (w skrócie ChAD). Na czym polega ta choroba, jakie ma podłoże i jak ją rozpoznać? Wyjaśniamy poniżej.

Zaburzenia nastroju dwubiegunowe i pokrewne - typy

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe dzielą się na trzy kategorie:

• zaburzenia dwubiegunowe typu I,
• zaburzenia dwubiegunowe typu II,
• zaburzenia cyklotymiczne.

Do powyższej listy niektórzy dołączają także zaburzenia dwubiegunowe i pokrewne, które zostały wywołane przez leki i substancje psychoaktywne oraz powstałe w wyniku choroby afektywnej. Są też zaburzenia nieokreślone. Wszystkie z nich jednak łączy jeden element: występowanie w życiu chorych osób epizodów depresyjnych i maniakalnych lub hipomaniakalnych. I tak kolejno:

• w zaburzeniu dwubiegunowym typu I występują na przemian epizody depresyjne i maniakalne,
• w zaburzeniu dwubiegunowym typu II występują na przemian epizody depresyjne i hipomaniakalne,
• w zaburzeniu dwubiegunowym cyklotymicznym występują na przemian łagodne epizody depresyjne i maniakalne.

Aby dobrze rozpoznać, a później leczyć chorobę dwubiegunową, terapeuta musi stwierdzić, jaki rodzaj choroby dwubiegunowej dotyczy pacjenta. Pomocne w określeniu tego będzie zaznajomienie się z cechami charakterystycznymi dla poszczególnych epizodów, czyli epizodu depresyjnego, maniakalnego i hipomaniakalnego.

Na czym polega epizod depresyjny?

Osoba przeżywająca epizod depresyjny faktycznie przeżywa depresję – i niestety z tego powodu bardzo często choroba dwubiegunowa jest mylnie diagnozowana jako depresja. Epizod depresyjny trwa zwykle kilka miesięcy, ale jest to okres przynajmniej 2 tygodni. W tym czasie dochodzi do:

• utraty zainteresowań,
• obniżonego nastroju,
• uczucia zmęczenia,
• nadmiernej senności,
• zmian w poziomie apetytu,
• zmian w masie ciała,
• poczucia niskiej wartości,
• poczucia bezsensu działania,
• poczucia winy,
• utraty odczuwania przyjemności,
• spadku poziomu energii,
• braku motywacji do najprostszych działań (higieny osobistej, jedzenia, pracy),
• problemów z koncentracją i pamięcią,
• problemów z podejmowaniem decyzji,
• pojawienia się bólu cielesnego (np. ból głowy),
• zwiększonej drażliwości, uczucia gniewu, płaczliwości.

Jeśli depresja nie jest rozpoznana i leczona, mogą pojawić się myśli i tendencje samobójcze. Do stwierdzenia depresji (epizodu depresyjnego) konieczne jest potwierdzenie przynajmniej 5 z powyższych kryteriów.

Na czym polega epizod maniakalny?

Choroba dwubiegunowa jest ściśle związana z epizodem określanym potocznie jako „mania”. Stan ten kojarzy nam się z nadmiernym dążeniem do czegoś. Nazywamy człowieka „maniakiem”, jeśli dana rzecz pochłania go tak mocno, że nie patrzy na innych i zapomina o wszystkich pozostałych sprawach. Epizody manii w chorobie dwubiegunowej mają z tym skojarzeniem coś wspólnego – charakteryzują się bowiem uczuciem ciągłego popędu za własnymi pomysłami czy myślami. Poniżej przedstawiamy kryteria diagnostyczne i objawy epizodu maniakalnego w chorobie dwubiegunowej:

1. Przez okres min. 7 dni nastrój staje się nieadekwatny do sytuacji i jest trwale podwyższony lub trwale drażliwy. W przypadku depresji nastrój ten był stale obniżony i choremu brakowało energii. W epizodzie maniakalnym energia ta powraca ze zdwojoną siłą. Nie oznacza to jednak, że nastrój staje się optymistyczny – może się zdarzyć, że osoba cierpiąca na chorobę dwubiegunową będzie miała epizod manii z silnymi negatywnymi emocjami – np. gniewu.
2. Epizod maniakalny charakteryzuje się podwyższeniem samooceny – i to w sposób nagły. Chory ma poczucie własnej wyjątkowości i jest przekonany o swoich umiejętnościach.
3. Zmniejsza się potrzeba snu (w depresji snu wciąż było za mało – nawet po kilkunastu godzinach snu chory czuje się zmęczony) i to mimo podwyższenia poziomu aktywności. W skrajnych przypadkach osoba w epizodzie manii może nie spać nawet przez kilka dni i nie odczuwa przy tym zmęczenia.
4. Dochodzi do pobudzenia psychoruchowego i problemów ze skupieniem uwagi. Objawia się to np. brakiem możliwości skupienia myśli na jednym temacie czy niemożność usiedzenia w jednym miejscu.
5. Chory w epizodzie manii może angażować się w czynności, które są przyjemne, ale mają wysokie ryzyko bolesnych konsekwencji, np. nieodpowiedzialny seks, bardzo szybka jazda samochodem, sporty ekstremalne, zażywanie substancji psychoaktywnych).
6. Osoba w manii często angażuje się w zbyt wiele rzeczy jednocześnie.
7. Obserwuje się zwiększoną towarzyskość, np. odnawianie starych kontaktów czy bardzo częste telefonowanie do znajomych.

Na czym polega epizod hipomaniakalny?

Przedrostek „hipo” dołączony do słowa „mania” oznacza, że jest to stan o mniejszym nasileniu. Hipomania jest zatem łagodniejszą manią – epizod maniakalny przebiega o wiele spokojniej. Objawy i kryteria diagnostyczne tego stanu są zatem podobne, ale „słabsze” niż wyżej wymienione. Hipomania występuje przez co najmniej 4 dni – obserwuje się wówczas podwyższony nastrój lub większą drażliwość. Występują ponadto przynajmniej 3 objawy charakterystyczne dla manii, takie jak:

• zwiększone poczucie własnej wartości lub samoocena,
• mniejsza potrzeba snu,
• problemy ze skupieniem uwagi, rozproszone myśli,
• pobudzenie psychoruchowe,
• nadmierna aktywność i angażowanie się w czynności, które są przyjemne, ale mogą powodować przykre konsekwencje.

Jak długo trwają epizody w chorobie dwubiegunowej?

To pytanie jest trudne i nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi – w każdym przypadku przebieg choroby przybiera swój własny tor. Możemy jednak sięgnąć do szacunków i poczynionych badań – według nich w ciągu 10 lat występują średnio cztery epizody, przy czym np. osoby z zaburzeniem typu I doświadczają czasami nawet czterech lub większej liczby epizodów w ciągu roku (dotyczy to 5-15% chorych).

Naukowcy sądzą, że na czas trwania epizodów może mieć wpływ zmiana poczyniona w harmonogramie przebudzenia. Może to wynikać np. ze zmiany strefy czasowej, zmiany pracy czy innej ważnej zmiany życiowej, która zmusiłaby nas do nagłego przestawienia się na sen i aktywność o innych niż dotychczas porach. Eksperci wskazują ponadto, że na przebieg epizodów w chorobie dwubiegunowej może mieć wpływ płeć – u mężczyzn np. pierwszym epizodem jest zwykle epizod maniakalny, a u kobiet – depresyjny. U mężczyzn dodatkowo liczba epizodów maniakalnych zwykle jest równa lub wyższa od epizodów depresji, natomiast u kobiet przeważają epizody depresyjne.