Astygmatyzm – leczenie, przyczyny, rozpoznawanie

Astygmatyzm – co to jest?

Astygmatyzm to wada, która polega na zniekształceniu widzenia, które jest spowodowane niesymetrycznością rogówki oka. Gdy mamy do czynienia z astygmatyzmem, nasz układ optyczny nie potrafi utworzyć na siatkówce obrazu punktowego. Gdy oko ma prawidłową budowę, rogówka posiada równomierne krzywizny – na kształt piłki. Natomiast u osób z astygmatyzmem, rogówka często przypomina piłkę do rugby (a więc jest bardziej owalna), a kształt ten uniemożliwia oku odpowiednio ogniskować promieni świetlnych. Z tych powodów astygmatycy mają problemy z niewyraźnym widzeniem. Astygmatyzm (niezborność oka) często wiązany jest z innymi wadami wzroku: krótko- lub dalekowzrocznością.

Rodzaje astygmatyzmu

Większość osób, u których stwierdzono astygmatyzm, ma astygmatyzm regularny. Cechuje się on prostopadle zorientowanymi wobec siebie przekrojami układu optycznego oka (przekroje, gdzie moc jest największa oraz najmniejsza). W efekcie to, jak duża jest wada, odpowiada różnicy w mocy refrakcyjnej pomiędzy wspomnianymi dwoma przekrojami, które tworzą kąt prosty. Astygmatyzm regularny może występować ponadto jako jedna z trzech poniższych form:

• astygmatyzm regularny prosty, gdzie rogówka jest bardziej stroma w przekroju pionowym,
• astygmatyzm regularny odwrotny – rogówka jest bardziej strona w przekroju poziomym,
• astygmatyzm regularny skośny – gdy oś rogówki mieści się w zakresie między astygmatyzmem odwrotnym a prostym.

Wyróżnia się także astygmatyzm nieregularny, który polega na tym, że nie ma głównych przekrojów krzyżujących się ze sobą pod kątem prostym lub jest ich więcej niż 2.

Poza tym prostym podziałem wyróżnia się także bardziej szczegółowe typy astygmatyzmu – rodzaje kliniczne – uwzględniające to, gdzie znajduje się ognisko w przekroju głównym, a należą do nich: astygmatyzm krótkowzroczny zwykły/złożony, astygmatyzm nadwzroczny zwykły/złożony oraz astygmatyzm mieszany. W klasyfikacji klinicznej wyróżnia się ponadto astygmatyzm soczewkowy, rogówkowy i mieszany. Astygmatyzm rogówkowy jest diagnozowany najczęściej – aż w ok. 98% wszystkich przypadków astygmatyzmu.

Objawy astygmatyzmu

Nieleczonemu astygmatyzmowi mogą towarzyszyć rozmaite objawy związane z uczuciem zmęczenia oczu, a także inne symptomy, takie jak:

• bóle głowy,
• bóle oczu,
• zamazane widzenie z bliska i/lub z daleka,
• mrużenie oczu,
• pieczenie, swędzenie i łzawienie oczu,
• problemy z koncentracją,
• uczucie napięcia w okolicach gałek ocznych,
• częste pocieranie oczy,
• szybkie zmęczenie oczu podczas czytania,
• łączenie się słów przy czytaniu,
• mylenie liter,
• gorzej rozwinięta zdolność czytania ze zrozumieniem,
• pulsacyjna zmiana ostrości widzenia.

Jeśli astygmatyzm jest na poziomie 0,50D lub mniejszy, niekiedy nie wpływa na obniżenie jakości widzenia. Jeżeli przynajmniej jedna z linii ogniskowych znajduje się za siatkówką (a więc mamy do czynienia z astygmatyzmem zwykłym lub złożonym nadwzrocznym), jakość widzenia może łatwo zostać poprawiona dzięki akomodacji, która samoistnie przesunie rozproszenie za siatkówkę (krążek najmniejszego rozproszenia). W przypadku astygmatyzmu mieszanego jakość widzenia również może być zadowalająca. Najsłabszą ostrość widzenia mają osoby z astygmatyzmem krótkowzrocznym zwykłym lub złożonym, ponieważ przynajmniej jedno ognisko znajduje się przed siatkówką. Wówczas w celu poprawy jakości widzenia konieczna jest korekcja (okularami, soczewkami lub operacyjna).

Astygmatyzm – czy jest wadą wrodzoną?

Już w latach 50. ubiegłego wieku udowodniono, że astygmatyzm jest cechą autosomalną dominującą – czyli dziedziczoną przez kilka pokoleń. Astygmatyzm jest wadą, którą w większości przypadków uznaje się za wadę wrodzoną, wynikającą z nieprawidłowości już na etapie prenatalnym. To wady w budowie rogówki, która w przypadku astygmatyzmu posiada dwa inne promienie krzywizny – a przy „zdrowej” budowie oka rogówka jest kulista i symetryczna (w astygmatyzmie rogówka ma kształt jajowaty). Jeśli chodzi o rozpoznanie astygmatyzmu w wieku dziecięcym, jest to bardzo trudne, ponieważ oczy dziecka cały czas są w fazie rozwoju. To, jak duża wada występuje u dziecka, będzie możliwe do zdiagnozowania dopiero w wieku kilkunastu lat.

Szacuje się, że z chwilą urodzenia ok. 50% noworodków ma astygmatyzm. Po osiągnięciu 5. roku życia procent ten zmienia się do 20, co powoduje rozwój organizmu – a więc także narządu wzroku. U dzieci powyżej 5. roku życia do osiągnięcia pełnoletniości, najczęściej występuje astygmatyzm regularny. U dzieci do 5. roku życia, astygmatyzm zwykle jest nieregularny. Z kolei u osób powyżej 18 roku życia rogówka jest dość stabilna i najczęściej odnotowuje się w tej grupie astygmatyzm regularny, jednak tylko do 40. roku życia – po tym czasie często dochodzi do przesunięcia osi astygmatyzmu przeciw regule (rogówka staje się strona zwykle w przekroju horyzontalnym).

Przyczyny astygmatyzmu

• Zbyt ciężka górka powieka oka – to często przyczyna astygmatyzmu. Po pewnym czasie ciężka powieka prowadzi do zniekształcenia kształtu oka – w tym m.in. do astygmatyzmu.
• Urazy fizyczne – astygmatyzm może wystąpić u osób, które podczas wypadku doznały urazu oczu. Często urazy powypadkowe wpływają na zniekształcenie rogówki, przez co widzenie jest niewyraźne.
• Choroby – niekiedy przyczyną astygmatyzmu są inne choroby, m.in. zaćma lub cukrzyca – gdyż mogą one atakować narząd wzroku.
• Środowisko - dowiedziono, że nadmierna i zbyt intensywna praca w bliskich odległościach, a także brak odpowiedniego oświetlenia, znacząco wpływają na zmiany wad wzroku – w tym także astygmatyzmu.

Astygmatyzm a noszenie soczewek kontaktowych

Istnieją badania dowodzące, że dochodzi do zmian astygmatyzmu rogówkowego wskutek noszenia sztywnych soczewek kontaktowych (soczewki te zmieniają astygmatyzm w kierunku prostym – średnio o wartość ok. 2,00D). Zmiany te są nieodwracalne w kolejnych latach. Tendencja do zmian astygmatyzmu w kierunku prostym występuje także u osób noszących soczewki miękkie, jednak wzrost ten jest o wiele mniejszy i wynosi ok. 0,75D – w tym przypadku łatwiej jest również powrócić do stanu sprzed noszenia takich soczewek, wprowadzając soczewki luźniej dopasowane. Warto zauważyć, że zarówno twarde, jak i miękkie soczewki, które są starszej generacji, mogą znacząco wpłynąć na powiększenie nacisku powieki górnej na rogówkę, zwiększając jej spłaszczenie. W przypadku soczewek nowszej generacji, problem ten jest niwelowany i z powodzeniem można je nosić przy astygmatyzmie, o ile oczywiście będą odpowiednio dobrane. Obecnie dostępne są na rynku soczewki specjalnie dedykowane osobom z astygmatyzmem – to tzw. soczewki toryczne. Charakteryzują się one dużym stopniem przepuszczalności tlenu, o wiele lepszym nawilżeniem oka, niwelują bóle oczu i głowy (spowodowane wadą wzroku), umożliwiają idealne widzenie, a także są bardzo stabilne i komfortowe w noszeniu. Pamiętajcie jednak, że zarówno okulary korekcyjne, jak i soczewki kontaktowe, nie doprowadzą do wyleczenia astygmatyzmu.

Test na astygmatyzm – rozpoznawanie

Astygmatyzm jest stosunkowo trudny do zdiagnozowania, ponieważ najczęściej występuje z nad- lub krótkowzrocznością. Dlatego nawet, jeżeli nie widzimy u siebie objawów, ale mamy wadę wzroku, warto udać się do specjalisty na badania, w celu postawienia odpowiedniej diagnozy. Jest kilka specjalistycznych metod na określanie astygmatyzmu. Badanie wykonuje się najczęściej za pomocą keratoskopu lub wideokeratografii komputerowej (dokładniejsza metoda).

Astygmatyzm można też rozpoznać samodzielnie, jak pokazuje autorka poniższego filmu – podobnie, jak inne wady wzroku – ale pamiętajcie, że nie zastępuje to profesjonalnej konsultacji okulisty.

Laserowa korekcja wzroku – leczenie astygmatyzmu

Astygmatyzmu można się pozbyć, ale niestety tylko poprzez laserową korekcję wzroku. Zabieg trwa zaledwie 20 minut, jest bardzo precyzyjny i zapewnia najlepszą jakość widzenia. To wszystko dzięki zaawansowanej technologii z zastosowaniem laserów. Korekcja jest szybka, bezpieczna i bezbolesna. Zanim jednak zdecydujemy się na zabieg, należy przystąpić do badania kwalifikacyjnego. Trwa ono nawet do 3 godzin, ale tak długa obserwacja jest konieczna do tego, by lekarz dokładnie zbadać układ optyczny pacjenta i dobrał najlepszą metodę laserowej korekcji wzroku. Podczas badania sprawdza się m.in. szerokość źrenic, ocenia się refrakcję oka, a także wykonywana jest topografia rogówki. Laserowa korekcja wzroku umożliwia usunąć nawet bardzo dużą wadę astygmatyzmu – do 6 dioptrii.

Efekty po zabiegu zaczynają być widoczne po kilki-kilkunastu dniach. Na początku widzenie jest zamglone – możemy odczuwać dyskomfort z tego powodu. Jednak jest to wynik procesu gojenia i uznaje się to za całkowicie normalną reakcję. Ważne, aby po zabiegu nie przecierać oczu, ograniczyć wysiłek fizyczny i chronić wzrok przed szkodliwymi promieniami UV.

Mity na temat astygmatyzmu

#MIT – przy astygmatyzmie nie można nosić soczewek

Nowoczesne soczewki kontaktowe nie tylko nie szkodzą astygmatykom, ale wręcz mogą korygować astygmatyzm, zapewniając lepsze widzenie. Aby jednak się tak stało, soczewki musi dobrać okulista po szczegółowym badaniu – istotne jest ustalenie m.in. krzywizny oka i kilku innych parametrów, aby soczewki były dobrze dopasowane. Mit, że nie można nosić soczewek przy astygmatyzmie powstał, ponieważ soczewki starszej generacji rzeczywiście nie spełniały swojej roli przy takiej wadzie i mogły nawet ją pogarszać. Obecnie nie ma z tym problemu.

#MIT – przy astygmatyzmie nie można mieć laserowej korekcji wzroku

Jak wcześniej wyjaśniliśmy, laserowa korekcja wzroku jest jedną z metod leczenia astygmatyzmu. Jeśli nie występują inne przeciwwskazania – a takim sam w sobie astygmatyzm nie jest – jak najbardziej można być zakwalifikowanym do takiego zabiegu.

#MIT – astygmatyzmu nie da się całkowicie usunąć

Regularny astygmatyzm jest możliwy do skorygowania okularami, soczewkami lub laserową korekcją wzroku. Jeżeli natomiast astygmatyzmowi towarzyszy proces chorobowy i powstaje astygmatyzm nieregularny, zwykle korekcja jest możliwa tylko w pewnym stopniu.

#MIT – astygmatyzm to rzadka wada wzroku

Astygmatyzm ma większość ludzi na świecie. Czasami są to bardzo małe wartości – do 0,50D – dlatego nawet nie są rozpoznawalne w codziennym funkcjonowaniu (nie wpływają na jakość widzenia). Z tego powodu wiele osób dowiaduje się o astygmatyzmie dopiero podczas wizyty u okulisty, nie odczuwając wcześniej żadnych symptomów.

#MIT – od okularów cylindrycznych boli głowa

W większości przypadków osoby z astygmatyzmem, które noszą okulary z cylindrami, nie mają problemów z adaptacją do takiej formy korekcji wady wzroku. Bóle głowy mogą się ewentualnie pojawić, jeśli wada została wykryta późna i jest już duża, a specjalista nie wprowadza stopniowej korekcji (zwiększając cylinder przy każdej wymianie okularów) – zamiast tego od razu przepisuje docelową moc soczewki.