Skąd bierze się cellulit? Przyczyny i rodzaje cellulitu

Rola tkanki tłuszczowej w organizmie

Aby zrozumieć podłoże cellulitu, ważne jest poznanie budowy i roli tkanki tłuszczowej. Warto wiedzieć, że tkanka tłuszczowa to istotny element ciała człowieka, ponieważ u kobiet stanowi ok. 20-25%, natomiast u mężczyzn – 15-20%. Jest to luźna tkanka łączna gromadząca się przede wszystkim w tkance podskórnej oraz w okolicach narządów. Jej funkcją jest wypełnianie przestrzeni występującej między narządami oraz tkankami. Tkanka ta zaokrągla również powierzchnię ciała. Składa się z dużej ilości adipocytów, które pełnią rolę magazynu energetycznego dla organizmu. Ponadto na tkankę tłuszczową składa się kolagen i fibroblasty. Adipocyty będące częścią tkanki tłuszczowej, występują zwykle w dużych grupach, które rozdzielają pasma tkanki łącznej właściwej, charakteryzującej się dużą nerwowością i kapilarnością. Komórki tkanki tłuszczowej podlegają ponadto wpływowi hormonów.

Tkanka tłuszczowa występuje w dwóch podstawowych rodzajach:

• żółta tkanka tłuszczowa – znajdują się w niej barwniki z grupy karotenoidów (lipochromy). Komórki żółtej tkanki tłuszczowej są ściśle upakowane, ponieważ wykazują się małą masą istoty międzykomórkowej. Ich wielkość natomiast jest zależna od stopnia i rodzaju metabolizmu tłuszczów. Komórki tkanki tłuszczowej posiadają ponadto jedną, dużą kroplę tłuszczu, którą otacza rąbek cytoplazmy. W jej skład wchodzą także mitochondria, aparat Golgiego, rybosomy, siateczka śródplazmatyczna, warstwa glikoprotein. W komórkach tłuszczowych znajdują się także triglicerydy. Żółta tkanka tłuszczowa ma za zadanie magazynować tłuszcz, aby utworzyć zapasy energetyczne dla organizmu. Co istotne, żółta tkanka tłuszczowa jest zdolna do samodzielnego produkowania lipidów oraz ich rozkładania.

• brunatna tkanka tłuszczowa – występuje w okresie niemowlęcym oraz pod koniec życia prenatalnego – po tym czasie ulega inwolucji. Tkanka tłuszczowa brunatna jest ograniczona w ciele i znajduje się tylko w obszarach tkanki podskórnej oraz w okolicach dużych tętnic brzusznych, nerek, łopatek, szyi i śródpiersia. Tkanka brunatna ma za zadanie wytwarzać ciepło – które jest bardzo istotne zaraz po narodzinach. Adipocyty tkanki brunatnej są otoczone tkanką łączną właściwą. Jej komórki układają się w grupy. W przeciwieństwie do tkanki tłuszczowej żółtej, tkanka brunatna charakteryzuje się obecnością wielu, a nie jednej, kropel tłuszczu zatopionych w cytoplazmie. Ponadto w skład komórek tej tkanki wchodzą liczne mitochondria. Adipocyty tej tkanki wydzielają ponadto leptynę, która jest tzw. hormonem sytości oraz resystynę. Leptyna hamuje syntezę kwasów tłuszczowych i triglicerydów. Podczas gdy zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej, wydzielanie leptyny również się zwiększa, natomiast podczas jedzenia produkcja ta jest hamowana (a pobudzana podczas uczucia głodu).

Jakie znaczenie ma budowa tkanki tłuszczowej i jej funkcje względem cellulit? Okazuje się, że bardzo istotne – cellulit bowiem, to choroba tkanki tłuszczowej polegająca na zmianach obrzękowo-włóknisto-stwardnieniowych tkanki podskórnej.

*Uwaga! Cellulit często mylony jest z pojęciem cellulitisu – oznacza on stan zapalny podskórnej tkanki tłuszczowej i jest zaburzeniem odmiennym od cellulitu.

Jak rozwija się cellulit?

Termin cellulitu pierwszy raz wystąpił w literaturze medycznej w latach 20. XX wieku. Wówczas traktowano go jako powierzchniowe zniekształcenia skóry. Obecnie jednak wiemy, że cellulit to choroba tkanki tłuszczowej zwana lipodystrofią. Polega ona na tworzeniu się zmian obrzękowych, włóknistych i stwardnieniowych tkanki podskórnej. Przyczyną zmian jest zaburzony rozrost komórek tłuszczowych, natomiast wzmożony podział tych komórek powoduje zwiększanie się objętości tkanki łącznej i upośledzenie jej rozwoju. W efekcie dochodzi m.in. do ucisku naczyń krwionośnych oraz naczyń chłonnych, które to zaburzają ukrwienie, a co za tym idzie, szereg procesów metabolicznych zachodzących w skórze i tkance podskórnej. W wyniku tych nieprawidłowości dochodzi do uszkodzeń skóry i tkanki podskórnej, co objawia się nierówną i chropowatą powierzchnią skóry. Staje się ona mniej elastyczna, bardziej wiotka, niejako gąbczasta. W tym stanie znacznie utrudniona jest podaż składników pokarmowych, a także usuwanie szkodliwych produktów ubocznych przemiany materii. Wszystko to zaburza funkcje skóry, która staje się rozluźniona i uwidaczniają się na niej liczne dołki lub wypukłości.

Cellulit często łączony jest z otyłością, ale jest to błędne skojarzenie. Z reguły natomiast cellulit i otyłość występują wspólnie – oba te schorzenia związane są bowiem z zaburzeniami tkanki tłuszczowej. Z drugiej jednak strony otyłość polega na zmianach patologicznych w całym organizmie, natomiast cellulit jest zlokalizowany punktowo.

Cellulit u kobiet i mężczyzn

Cellulit u kobiet z reguły łączy się z wiekiem pokwitania – wówczas dochodzi do wielu zmian hormonalnych, powodujących m.in. rozrost tkanki tłuszczowej. Estrogeny mogą bowiem działać niekorzystnie na receptory alfaadipocytów, które to hamują lipolizę oraz wzmagają procesy lipogenezy. Estrogeny sprzyjają rozwojowi cellulitu, ponieważ pobudzają procesy włóknienia w skórze, a także wzmagają proliferację fibroblastów odpowiedzialnych za produkcję włókien kolagenowych. Zmiany w budowie kolagenu prowadzą do włóknienia oraz do stwardnienia tkanki łącznej, w efekcie czego wykształcają się guzki uciskające na naczynia krwionośne. W tej sytuacji dochodzi do zaburzeń mikrokrążenia i rozwoju cellulitu.

U mężczyzn cellulit z reguły powstaje w wyniku zaburzeń wydzielania androgenów. Może także rozwinąć się podczas leczenia raka prostaty z zastosowaniem estrogenów.

Rodzaje cellulitu: cellulit wodny i tłuszczowy

Cellulit, w zależności od tego, jakie są czynniki go powodujące, występuje w kilku rodzajach. Rozróżnia się zatem rodzaje cellulitu ze względu na sposób jego powstawania, takie jak:

• cellulit wodny (twardy),

• cellulit tłuszczowy (miękki).

Rodzaj cellulitu zależy przy tym od podłoża, na którym się rozwija. W literaturze znajdziemy także trzeci rodzaj cellulitu: cellulit cyrkulacyjny, który stanowi połączenie cellulitu wodnego i tłuszczowego.

1. Cellulit wodny

Cellulit wodny spotykany jest u kobiet, które nie są otyłe i nie mają problemów z wahaniami wagi, a także nie mają tkanki o zmniejszonej elastyczności. Często cellulit wodny występuje np. u kobiet uprawiających sport. Jego podłożem jest nadmierne gromadzenie się wody w organizmie. To z kolei może być wynikiem zaburzeń w wydalaniu nadmiaru płynów z organizmu na końcu cyklu hormonalnego. Inną przyczyny może być niezdrowa dieta (m.in. obfitująca w sól, która zatrzymuje wodę w organizmie).

Cellulit wodny można rozpoznać podczas badania palpacyjnego: odczuwalne jest przede wszystkim dość mocne przyleganie tkanek do mięśni oraz warstw powierzchniowych do warstw głębokich. Jest to tzw. cellulit twardy.

Cellulit wodny często występuje wspólnie z rozstępami. Skóra może być sucha, a nawet szorstka. Ponadto obraz zmian tego rodzaju cellulitu nie zmienia się przy zmianie pozycji ciała.

2. Cellulit tłuszczowy (lipidowy)

Cellulit tłuszczowy (inaczej – miękki) jest luźny i najczęściej rozpoznawany jest u kobiet mających problemy z nadmierną masą ciała (nadwaga lub otyłość). Jest także diagnozowany u osób mało aktywnych, posiadających zwiotczałą tkankę mięśniową. Tego rodzaju cellulit jest niekiedy wynikiem szybkiego odchudzania.

Cellulit tłuszczowy rozpoczyna się w głębokich warstwach skóry oraz tkanki podskórnej. Nie przylega mocno do mięśni. Jego podłożem jest gromadzeniem się cukrów i kwasów tłuszczowych (które tworzą trójglicerydy) w tzw. zrazikach tłuszczowych. Pewna część tych związków zatrzymuje się w komórkach w wyniku zaburzonego rozkładu trójglicerydów i wówczas dochodzi do ich powiększenia się i wywoływania ucisku – a w konsekwencji nawet bólu. Nagromadzenie się tak nieprawidłowo zbudowanych komórek tłuszczowych powoduje powstawanie cellulitu, tworząc w skórze wiele wgłębień i uwypukleń.

Cellulit miękki zmienia się wyraźnie wraz ze zmianą pozycji ciała. Często cellulit tego rodzaju powstaje w wyniku braku leczenia cellulitu wodnego.

Rodzaje cellulitu: twardy, wiotki, obrzękowy, mieszany

Istnieje także inna klasyfikacja cellulitu, według której jest on dzielony ze względu na typ budowy ciała. I tak kolejno wyodrębnia się cellulit u osób o budowie:

• twardej – zwykle występuje u osób aktywnych fizycznie. Skóra jest jędrna, ma nieco większą spoistość, a cellulit uwidacznia się tylko podczas uciskania skóry w fałd;

• wiotkiej – taka budowa występuje zwykle u osób po 40. roku życia, które mają obniżoną jędrność skóry i zmniejszoną elastyczność, co jest wynikiem fizjologicznego zmniejszenia produkcji kolagenu. Podłożem mogą być także wahania masy ciała. W efekcie skóra jest wiotka i luźna. Podczas ujęcia w fałd łatwo można wyczuć grudki i nierówności;

• obrzękowej – taka budowa zazwyczaj jest diagnozowana u osób, które mają problemu z krążeniem obwodowym i skłonności do tworzenia się obrzęków;

• mieszanej – to rodzaj łączony cechy z różnych typów zmian opisanych powyżej.

Stadia rozwoju cellulitu

Poza rozróżnieniem cellulitu na rodzaje pod względem podłoża jego powstawania, istnieje także klasyfikacja tego schorzenia ze względu na stadium rozwojowe. W ocenie zmian o charakterze cellulitu stosuje się następującą skalę informującą o stopniu zaawansowania:

• I stopień cellulitu – skóra pozornie wygląda na zdrową i jest gładka – cellulit jest niemal niewidoczny. Zmiany natomiast uwidaczniają się podczas ucisku skóry w fałd;

• II stopień cellulitu – skóra w tym stopniu cellulitu jest mniej elastyczna i ma już zaburzenia mikrokrążenia. Podczas pozycji spoczynkowej leżącej skóra wydaje się zdrowa i gładka. Cellulit uwidocznia się podczas uciśnięciu skóry, w pozycji stojącej oraz podczas napinania mięśni – można wówczas zauważyć pofałdowania;

• III stopień cellulitu – skóra jest wyraźnie mniej elastyczna i bardziej wiotka. Zmiany są widoczne zarówno w pozycji stojącej, jak i leżącej. W trakcie dotyku można odczuwać ból. Wyczuwalne są liczne ziarnistości;

• IV stopień cellulitu – na skórze widoczne są wyraźnie pofałdowania i zgrubienia cellulitowe – powstają one z połączenia kilku mikroguzków. Zgrubienia są widoczne w każdej pozycji – zarówno siedzącej, jak i stojącej czy leżącej. Zmiany w tym przypadku mogą występować wraz z zapaleniem tkanki podskórnej (czyli cellulitisem), co jest wskazaniem do niezwłocznej konsultacji z lekarzem.

Jakie są przyczyny cellulitu?

Jak dotąd nie wykazano jednoznacznie, co konkretnie powoduje powstawanie zmian cellulitowych. Wiemy natomiast, że ma na to wpływ wiele czynników. Są to zarówno czynniki fizjologiczne, jak i środowiskowe czy tryb życia. Wśród przyczyn fizjologicznych zalicza się m.in.:

• zaburzenia metaboliczne,

• zaparcia,

• płeć (cellulit występuje zwykle u kobiet),

• skłonności do przybierania na wadze,

• ciąża,

• zaburzenia krążenia limfatycznego,

• zaburzenia krążenia żylnego,

• budowa ciała,

• podłoże genetyczne (szczególnie u osób rasy białej istnieje tendencja do zaburzeń naczyń obwodowych i niewydolności krążenia – przy nieprawidłowym rozroście tkanki tłuszczowej powodowany jest ucisk, co sprzyja problemowi i jego rozwojowi),

• zaburzenia hormonalne (np. menopauza czy antykoncepcja hormonalna – mogą negatywnie wpływać na magazynowanie przez organizm tłuszczów; zaburzenia hormonalne mogą ponadto sprzyjać zwiększaniu ilości płynu znajdującego się w przestrzeniach międzykomórkowych – efektem są zaburzenia krążenia, tworzenie się guzków i obrzęków).

Jak widać, cellulit ma niejednorodne podłoże i przyczyny jego powstawania powinny być rozpatrywane bardzo indywidualnie, mając na uwadze zarówno czynniki fizjologiczne, jak i tryb życia (np. niewiele aktywności fizycznej, picie małych ilości wody, dieta bogata w sól i potrawy sprzyjające odkładaniu się tłuszczu).