Nieleczony półpasiec – jakie mogą być powikłania poza bólem?

Półpasiec – co to?

Półpasiec to choroba zakaźna, która przenosi się drogą kropelkową. Wywołuje ją wirus VZV (Varicella – Zoster Virus), który powoduje również ospę wietrzną. Pierwszy kontakt z tym wirusem zwykle wywołuje ospę wietrzną, a dopiero kolejne – półpasiec, przy czym choroba ta może się rozwinąć na skutek aktywowania się wirusa w przypadku spadku odporności, jeśli wcześniej przechodziliśmy ospę wietrzną (wirus ospy wietrznej pozostaje wówczas w uśpieniu nawet przez długie lata i może się aktywować w momencie, gdy organizm jest osłabiony). Po zachorowaniu na ospę wirus niejako „chowa się” w układzie nerwowym i czeka w uśpieniu na dogodny dla siebie moment. Nie powoduje w tym czas żadnych objawów i nie jest w stanie zakażać innych osób. Jeśli zaistnieją odpowiednie warunki (czyli osłabienie układu odpornościowego), wirus uaktywnia się. Największe ryzyko zarażania następuje na 2 dni przed wystąpienie objawów i zakaźność ustępuje w momencie, gdy odpadnie ostatni strupek z wysypki.

Jak można się zarazić półpaścem?

Wirus przenosi się drogą kropelkową, więc o zakażenie nietrudno. Największe ryzyko zarażania następuje na 2 dni przed wystąpieniem objawów i zakaźność ustępuje w momencie, gdy odpadnie ostatni strupek z wysypki.

Jak wspomniałam, pierwszy kontakt z wirusem VZV powoduje ospę wietrzną (najczęściej), z kolei drugi i kolejny – półpasiec. Ponadto osoba chora na półpasiec (w fazie aktywnej) może zakazić osobę, która nie przechodziła ospy i wówczas zachoruje ona nie na półpaśca, a na ospę wietrzną.

Kto jest szczególnie narażony na zakażenie wirusem VZV? Przede wszystkim są to osoby nieszczepione na ospę wietrzną lub osoby, które nie chorowały na ospę, a w ich otoczeniu jest osoba chora na ospę lub półpaśca. Duże ryzyko zakażenia występuje ponadto u osób z obniżoną odpornością, m.in. z powodu terapii immunosupresyjnej, chorób nowotworowych czy wrodzonych zaburzeń odporności.

Półpasiec nie podlega w Polsce obowiązkowi zgłaszania, więc dokładna liczba przypadków choroby nie jest znana. Na całym świecie zapadalność na półpasiec szacuje się na 1,2-3,4 na 1000 osób rocznie, przy czym wraz z wiekiem odsetek ten się zwiększa i np. w USA zapadalność na półpasiec powyżej 60. roku życia wynosi ok. 10 przypadków na 1000 mieszkańców rocznie. Jeśli natomiast mówimy o ospie wietrznej, jest to najczęściej zgłaszana choroba zakaźna w Polsce i rocznie odnotowuje się ok. 200 tys. przypadków.

Półpasiec – jakie daje objawy?

Dla półpaśca charakterystyczna jest swędząca, pęcherzykowata wysypka z grudkami wypełnionymi płynem surowiczym. Wysypka ma przebieg podobny do ospy, ale pojawia się zwykle w jednym miejscu (najczęściej jest to tułowie), zajmując wąski pas skóry (a w przypadku ospy wietrznej wysypka obejmuje całe ciało). Zanim wysypka się pojawi, możliwe jest odczuwanie miejscowego bólu zajętego miejsca lub jego mrowienie.

Po ustąpieniu półpaśca wiele osób miewa uciążliwe, nawracające bóle nerwowe. Z drugiej jednak strony sam półpasiec nawraca rzadko, a jeśli tak się dzieje, oznacza to, że organizm zmaga się ze znacznym obniżeniem odporności, co powinno skłonić nas do diagnostyki np. w kierunku chorób nowotworowych czy innych, poważnych schorzeń.

Jak przebiega półpasiec?

Półpasiec początkowo objawia się bólem w jednej lokalizacji, mrowieniem i pieczeniem skóry. Następnie w tych miejscach pojawia się bolesna i swędząca wysypka. Jest ona charakterystycznie jednostronna i zajmuje zazwyczaj obszar jednego dermatomu, rzadziej także sąsiednich (zaledwie u 1/5 chorych) – czyli obszarów skóry, które są unerwione przez tylko jeden korzeń rdzeniowy. Wysypka zwykle lokalizuje się na tułowiu i przebiega wzdłuż nerwu międzyżebrowego, ale może też wystąpić w innych miejscach. Istotne jest, że wysypka zazwyczaj nie przekracza linii środkowej ciała, co determinuje nazwę choroby (pół-pasiec). Niekiedy wysypka może być rozsiana i zajmować nawet 3 lub więcej dermatomów – jest to rzadkość i wówczas mówimy o półpaścu rozsianym – tego rodzaju półpasiec spotykany jest najczęściej u osób, które mają osłabiony układ immunologiczny.

Wysypka charakteryzuje się przeźroczystymi, drobnymi i zgrupowanymi pęcherzykami wypełnionymi płynem surowiczym. Pęcherzyki zasychają w ciągu 3-5 dni i wytwarzają się strupki. Cała wysypka ustępuje zwykle w ciąg 2-4 tygodni. Niestety może pozostawiać blizny na skórze.

Zanim na skórze pojawi się wysypka, pacjenci odczuwają pieczenie, ból, swędzenie i mrowienie w zajętych miejscach. Objawy mogą poprzedzać wysypkę o kilka dni, a nawet tygodni i utrzymują się przez cały przebieg choroby. Niektórzy miewają również bóle głowy i światłowstręt. Występuje również obniżone samopoczucie.

Półpasiec – powikłania

Półpasiec może mieć bardzo poważne powikłania, zwłaszcza jeśli zajmuje twarz – wówczas może doprowadzić nawet do uszkodzenia wzroku. Jednak najczęstszym powikłaniem półpaśca jest neuralgia półpaścowa (PHN), charakteryzująca się przewlekłym bólem w miejscu wysypki po półpaścu. Ból utrzymuje się mimo ustąpienia wysypki i trwa przynajmniej 30 dni. Osoby, które cierpią na neuralgię, zmagają się z bólem nawet przez kilkanaście miesięcy lub kilka lat po chorobie. Ból może być bardzo nasilony i znacznie obniżać komfort życia pacjenta. W USA neuralgia półpaścowa jest uznawana jako piąta przyczyna samobójstw u osób starszych (5. co do częstości).

Im bardziej zaawansowany wiek wystąpienia półpaśca, tym ryzyko neuralgii półpaścowej – rzadko neuralgia występuje poniżej 40. roku życia. Ryzyko wystąpienia tego schorzenia w wieku 22-59 lat wynosi zaledwie 5%, natomiast w wieku 60-69 lat – 10%, w wieku 70-79 lat – 17%, a powyżej 80. roku życia ryzyko wzrasta do 20%.

Powikłania po półpaścu mogą być jeszcze poważniejsze, zwłaszcza przy ciężkim przebiegu klinicznym choroby. W przypadku np. postaci krwotocznej może dość do wylewów do skóry, natomiast w postaci zgorzelinowej dochodzi do rozpadu zmian skórnych i powstawaniu zgorzelinowych owrzodzeń. Półpasiec może ponadto prowadzić do powikłań związanych z jego lokalizacją, np.:

• zajęcie pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego powoduje półpaśca ocznego, który grozi uszkodzeniem wzroku,

• zajęcie nerwu słuchowego z kolei, może doprowadzić do uszkodzenia słuchu,

• możliwe jest też zajęcie nerwów, które zaopatrują opony mózgowo-rdzeniowe, co może spowodować ich zapalenie,

• półpasiec zajmujący nerwy trzewne może zająć także narządy wewnętrzne, co z kolei skutkuje m.in. zapaleniem płuc, wątroby bądź ostrą martwicą niektórych narządów wewnętrznych,

• półpasiec może prowadzić do rozwoju zapalenia mózgu.

Ponadto występują powikłania po półpaścu, takie jak bakteryjne nadkażenia zmian skórnych – te zwykle powodują gronkowce lub paciorkowce. Ponadto może dochodzić do porażenia nerwów obwodowych i czaszkowych, które są objęte zmianami chorobowymi.

Najbardziej na powikłania po półpaścu narażone są osoby, które przyjmują leki immunosupresyjne lub mają osłabiony układ immunologiczny, np. w wyniku choroby nowotworowej. Osoby takie są ponadto bardziej narażone na postać rozsianą półpaśca. Leczenia szpitalnego z powodu powikłań po półpaścu wymaga 1-4% chorych.

Jakie są trwałe powikłania po półpaścu?

Możliwe są trwałe powikłania po półpaścu, takie jak:

• zaburzenia słuchu,

• zaburzenia widzenia, a nawet utrata wzroku wynikająca z bliznowacenia rogówki lub porażenia nerwów czaszkowych unerwiających np. mięśnie gałki ocznej,

• powikłania neurologiczne (po zapaleniu mózgu),

• zgon.

Jeśli chodzi o śmiertelność z powodu półpaśca, w USA odnotowuje się ok. 100 zgonów rocznie z powodu półpaśca jako przyczyny podstawowej. W Polsce natomiast rocznie zgłasza się od jednego do kilku zgonów.

Półpasiec w ciąży – powikłania dla dziecka

Jeśli ciężarna w ciąży zarazi się wirusem ospy wietrznej i półpaśca (VZV), powikłania mogą być bardzo poważne, gdyż wirus ten ma działanie uszkadzające płód. Może jest wystąpienie m.in. wad wrodzonych, takich jak wady oczu, układu moczowego, niedorozwój kończyn i blizny.

Jeśli lekarz postawi rozpoznanie choroby, kobiecie w ciąży, która wcześniej nie chorowała na ospę wietrzą lub ma niedobory odporności, podaje się immunoglobuliny. Aby uniknąć powikłań, warto przed planowanym zapłodnieniem przyjąć dawkę przypominającą szczepienia przeciwko ospie wietrznej (oczywiście z odpowiednim wyprzedzeniem, gdyż jest to tzw. szczepionka żywa).

Półpasiec – leczenie

Półpasiec najczęściej jest leczony w domu i nakierowane jest na redukowanie objawów – stosuje się zatem leczenie łagodzące objawy, a nie zwalczające wirusa. Lekarz może zalecić m.in. leki przeciwświadowe i przeciwgorączkowe. Dodatkowo należy wypijać duże ilości wody. Niekiedy stosuje się lek przeciwwirusowy, który hamuje namnażanie się wirusa – w Polsce jest to acyklowir przyjmowany doustnie w formie tabletek, a w cięższych przypadkach dożylnie (co wymaga hospitalizacji).

Bibliografia

• Gajewski P, Duszczyk E, Zaborowski P. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. 2012: 2215–2219.

• Cunningham AL, Dworkin RH. The management of post-herpetic neuralgia. BMJ. 2000; 321(7264): 778–779.

• Szenborn L, Kraszewska-Głomba B, Jackowska T, et al. Polish consensus guidelines on the use of acyclovir in the treatment and prevention of VZV and HSV infections. J Infect Chemother. 2016; 22(2): 65–71.

• Duszczyk E, Marczyńska M, Talarek E. Ospa wietrzna – czy jest groźną chorobą? Zakażenia. 2009;9 (1):63-67.